Mavzu: yelka chigalining hosil bo’lishi, qisqa va uzun shoxlari

10 - Mashg’ulot

Mavzu: YELKA CHIGALINING HOSIL BO’LISHI, QISQA VA UZUN SHOXLARI.

O’quv vaqti : 120 minut __________Talabalar soni 12 nafar
O’quv mashg’ulotning shakli Amaliy mashg’ulot rejasi	Amaliy mashg’ulot 1.Elka chigalining xosil bo’lishi va to’grafiyasi. 2.Elka chigalining kalta tarmoqlari. 3. Yelka chigalining uzun tarmoqlari
Mashg’ulotning maqsadi - Talabalar bilan yelka chigalini qosil bo’lishi va uning qisqa shoxlarini tarqalish sohasini muhokama qilish. - preparat va chizmalarda yelka chigalini hosil bo’lishi va uning qisqa shoxlarini innervatsiya sohalarini ko’rsatish
*Talabalarga preparat va chizmalarda yelka chigalini hosil bo’lishi va utshng qisqa shoxlarini innervadiya sohasini ko’rsatish kerak. *Elka chigalini qisqa shoxlarini innervatsiya sohalarini muhokama qilish kerak.	O’quv faoliyatning natijalari: Elka chigalining qisqa shoxlarini o’zbekcha va lotincha nomlarini bilishi kerak. - preparat va chizmalarda yelka chigalini qisqa shoxlarini yo’nalishi va innervatsiya sohalarini ko’rsata bilishi kerak.
Taplim usullari	So’rov-muloqot, test, birgalikda o’qiymiz,baliq skeleti,klaster
O’qitish sharoitlari	Guruxlarda ishlash uchun mo’ljallangan auditoriya
O’qitish vositalari	O’quv qo’llanmalar, darslik, proektor, tablitsalar, slaydlar, xul p reparatlar
O’qitish shakli	Jamoa, gurux va juftlikda ishlash

Amaliy mashg’ulotning texnologik xaritasi

Ishlash boskichlari, Vaqti	Faoliyat mazmuni
	O’qituvchining	Talabaning
1-bosqich. O’quv ____________ Mashg’ulotiga kirish (____10______ min.)	1.1.Mashg’ulotning mavzusi, maqsadini va rejalashtirilayotgan o’quv natijalarni eplon qiladi, ularning axamiyatini, dolzabligini asoslaydi.	Tinglashadi, aniqlashtirishadi, savollar berishadi.
2-bosqich. Asosiy __100_______ (min.)	2.1.Talabalarni 3 guruxgabo’ladi, xar biriga vazifa beradi( 2 ilova) Kutilayotgan o’quv natijalarini eslatadi. 2.2.Guruxda ishlash qoidasi bilan tanishtiradi.(1 ilova) Baxolash mezonlarini xam	2.1.Doira stoli usulidan foydalangan xolda quyidagi savollarga javob beradilar: 1.Elka chigalining uzun shoxlari qaysilar? 2.Elka chigalining tashqi dastasi tarmoqlari

	namoish qiladi. 2.3.Vazifani bajarishda o’quv materiallari(mapruza matii, o’quv qo’llanmalardan )foydalanish mumkinligini eslatadi. Guruxlarda ish boshlashni taklif etadi. 2.4.Tayyorgarlikdan keyin taqdimotni boshlangani eplon qilinadi. 2.5.Talabalar javobini sharxlaydi, xulosalariga eptibor beradi, aniqlik kiritadi.	qaysilar? Z.Oraliq nervning innervatsiya sohasi qaysi?
3y boskich. _________ Yakuniy natijaviy (_______10_______ min.)	3.1Mashg’ulotni yakunlaydi, talabalarni baxolaydi va faol ishtirok etgan talabalarni rag’batlantiradi. 3.2. Mustaqil ish sifatida “Elka chigali ”ni refarat xolatida tayyorlab kelish to’shiriladi. 3.3. Uyga vazifa beradi.	Eshitadilar. Uyga vazifa oladilar

O’quv to’shiriqlar
1- ilova

Guruh apzolarining har biri

- o’z sheriklarining fikrlarini xurmat qilishlari lozim;

- berilgan to’shiriqlar bo’yicha faol, hamkorlikda va maspuliyat bilan ishlashlari lozim;

- o’zlariga yordam kerak bo’lganda so’rashlari mumkin;

- yordam so’raganlarga ko’mak berishlari lozim;

- guruhni baholash jarayonida ishtirok etishlari lozim;

- “Biz bir kemadamiz, birga cho’kamiz yoki birga qutilamiz” qoidasini yaxshi bilishlari lozim.
2 - ilova

1.Bitta gap bilan savolga javobni shakllantiring. A.Elka chigali qanday xosil bo’ladi

B.Elka chigali necha qismga bo’linadi

2.Ushbu tushunchalar mazmunini yoriting:

- teri ramoqlari

- muskul tarmoqlari

Mashg’ulotning mazmuni

Elka chigali (r1exus brachialisi) to’rtta pastki bo’yin (Su-ush)-qisman IV bo’yin (S|_U) va I ko’krak (111[) nervlarining oldingi shoxlaridan hosil bo’ladi. Narvonsimon muskullar oralig’ida bu nervlar o’zaro qo’shilib uchta: ustki poya (1shpssh zirepog), o’rta poya {1shpsi5 teyoshk) va pastki poyani (Tshpsiz tG’epog) hosil qiladi. Bu poyalar narvonsimon muskullar oralig’idan pastga tomon yo’nalib o’mrov usti chuqurchasiga


tushib chigalning o’mrov usti qismini hosil qiladi. CHigalning o’mrov suyashdan pastda joylashgan qismi o’mrov osti qismini hosil qiladi. Yelka chigalining o’mrov usti qismidan quyidagi qisqa tarmoqlar chiqadi.

1.Kurak orqasi nervi (n.dorsalis scapulae) orqa narvonsimon va kurakni ko’taruvchi muskulni o’rtasidan o’tib, kurakni ko’taruvchi va rombsimon muskullarni innervatsiya qiladi.

2.Ko’krakning uzun nervi (n.thoracicus longus) pastga tomon yo’nalib oldingi tishli muskulning ustida yetadi va uni innervatsiya qiladi.

3.O’mrov osti nervi (n.subclavius) o’mrov osti arteriyasining oldidan o’z nomidagi muskulga boradi.

4.Kurak usti nervi (n.suprascapularis) orqa tomonga yo’nalib, shu nomli arteriya bilan kurak o’ymasidan o’siq usti chuqurch so’ngra akromionni aylanib o’tib, o’siq osti chuqurchasiga o’tadi. Bu nerv o’siq usti, o’siq osti muskullari va yelka bo’g’imi xaltasini innervatsiya qiladi.

b.Kurak osti nervi (n.subscapularis) shu nomli muskul ostida yotadi, o’z nomidagi va katta yumaloq muskulni innervapiya qiladi.

b.Ko’krak orqa nervi (n.thorocordalis) kurakning tashqi chekkasi bo’ylab orqaning serbar muskuliga borib, uni innervatsiya qiladi.

T.Tashqi va ichki ko’krak nervlari (n.) oldinga tomon yo’nalib, katta (ichki) va kichik ko’krak (tashqi) muskullarini innervatsiya qiladi.

8.Qo’ltiq osti nervi (n.axilaris) yelka chigalining orqa poyasidan boshlanadi. Nerv kurak osti muskulini oldingi yuzasi bo’ylab pastga va tashqariga yo’naladi va yelka suyagini o’rovchi orqa arteriya bilan birga to’rt tomonli teshikdan o’tadi. Yelka suyagi xirurgik bo’ynini orqasidan aylanib o’tib deltasimon muskulni ostida yotadi. Bu nerv delg’tasimon, kichik yumaloq muskullarni va yelka bo’g’imi xaltasini innervatsiya qiladi. Uning oxirgi shoxi yelkaning ustki tashqi teri nervi (p. sSHapesh G’gaspN 1a1ega11$ ^irepog) yelkaning ustki tashqi sohasi terisini innervatsiya qiladi.

Interfaol usullardan «Ari uyasiª usulini qo’llaymiz. Guruxni uchta podgruppaga bo’lib, har bittasiga turli xil savol beriladi.

1. Yelka chigali qanday hosil bo’ladi. Uning qismlari va to’ografiyasi.

2. Yelka chigalining qisqa tarmoqlari qaysilar.

3. Qisqa tarmoqlarning innervatsiya sohasi

Keyin gruppalar almashinib boshqasini xatosini to’grilaydi va to’latadi. Kimning javobni kam to’g’rilansa u to’g’ri hisoblanadi. podgruppada barcha qatnashchilarga bir xil baho qo’yllaadi. Uzun tarmoqlar «Ari uyasiª.

1. Yelka chigalining tashqi dastasi tarmoqlari.

2. Yelka chigalining ichki dastasi tarmokdari.

3. Yelka chigalining orqa dastasi tarmoqlari.
Takrorlash uchun savollar

1.Elka chigali qanday hosil bo’ladi?

2.Elka chigali qanday qismlarga bo’linadi?

3.Elka chigalining qisqa shoxlari qaysilar?

4.Kurak orqasi, nervining innervatsiya sohasi qaysi? Z.ko’krakning uzun nervi, nervining innervatsiya sohasi qaysi? b.o’mrov osti nervlarining innervatsiya sohalari qaysi? U.Kurak usti va kurak osti nervlarining innervatsiya sohasi qaysi?

8.Ko’krak-orqa nervining innervatsiya soxasi qaysi?

9.tashqi va ichki ko’krak nervlarining innervatsiya sohasi qaysi? Yu.Qo’ltiq osti nervining innervatsiya sohasi qaysi?

Vaziyatli masala

Vaziyatli masala 1

Tugilish jarayonida chakalok shikastlangan. Kurilganda bezovta, yiglaydi. Ung kuli xarakatsiz, shish bor, yelkani kiskargani, faoliyatini buzilgani aniklandi. Sizning fikringiz. Javob: Yelka suyagi bugimdan chikishi.




Vaziyatli masala 2

Bemorning qo’l panjasi osilib qolgan. Bilak - kaft bo’g’imida qo’l panjasini yozishni iloji yo’q. Tirsak bo’g’imi odatdagiday ishlayapti. Erkin harakatchan qo’l terisining sezuvchanligi to’liq saqlanib qolgan. Tashxis qo’ying. Anatomik izoh bering.

Javob: Qo’l panjasining bilak-kaft bo’g’imida yozishning iloji yo’qligi, n. radialis ning chuqur tarmoqlaridan innervatsiyalanuvchi bilakning orqa chuqur muskullari falajiga bog’liq, qo’l terisida sezgilarning to’liq saqlanib qolganligi, bilak nervining yuza tarmog’i sog’lomligidan darak beradi. Tirsak bo’g’imi faoliyati to’liq saklangan ekan, yelkaning orqa chuqur muskullarining innervatsiyasi ham to’liq saqlangan. SHunday vazifada berilgan holatda, bilak nervining chuqur tarmog’i, yelka suyaginig distal epifizi sohasida, yapni o’zining boshlang’ich joyida zararlangan.

Vaziyatli masala 3

Bemor yelka bo’g’imidagi og’riqka va bu og’riqni tirsak bo’g’imini bukish jarayonida yanada

kuchayayotganiga shikoyat qiladi. paypaslab ko’rilganda do’mboqchalararo egat sohasida og’riq aniqlandi. Yallig’lanish protsessi joylanish sohasi qaerda? Anatomik izox bering. Javob: Yallig’lanish protsessi yelkaning ikki boshli muskuli uzun boshining do’mboqlararo sinovial qini sohasida joylashgan. Tirsak bo’g’imi bukilganda muskul taranglashadi, uzun boshini payi suyakka qadaladi va qin devorini ezib qo’yadi.

Vaziyatli masala 1

Tugilish jarayonida chakalok shikastlangan. Kurilganda bezovta, yiglaydi. Ung kuli xarakatsiz, shish bor, yelkani kiskargani, faoliyatini buzilgani aniklandi. Sizning fikringiz. Javob: Yelka suyagi bugimdan chikishi.

Vaziyatli masala 2

Bemorning qo’l panjasi osilib qolgan. Bilak - kaft bo’g’imida qo’l panjasini yozishni iloji yo’q. Tirsak bo’g’imi odatdagiday ishlayapti. Erkin harakatchan qo’l terisining sezuvchanligi to’liq saqlanib qolgan. Tashxis qo’ying. Anatomik izoh bering.

Javob: Qo’l panjasining bilak-kaft bo’g’imida yozishning iloji yo’qligi, n. radialis ning chuqur tarmoqlaridan innervatsiyalanuvchi bilakning orqa chuqur muskullari falajiga bog’liq, qo’l terisida sezgilarning to’liq saqlanib qolganligi, bilak nervining yuza tarmog’i sog’lomligidan darak beradi. Tirsak bo’g’imi faoliyati to’liq saklangan ekan, yelkaning orqa chuqur muskullarining innervatsiyasi ham to’liq saqlangan. SHunday vazifada berilgan holatda, bilak nervining chuqur tarmog’i, yelka suyaginig distal epifizi sohasida, yapni o’zining boshlang’ich joyida zararlangan.

Vaziyatli masala 3

Bemor yelka bo’g’imidagi og’riqka va bu og’riqni tirsak bo’g’imini bukish jarayonida yanada

kuchayayotganiga shikoyat qiladi. paypaslab ko’rilganda do’mboqchalararo egat sohasida og’riq aniqlandi. Yallig’lanish protsessi joylanish sohasi qaerda? Anatomik izox bering. Javob: Yallig’lanish protsessi yelkaning ikki boshli muskuli uzun boshining do’mboqlararo sinovial qini sohasida joylashgan. Tirsak bo’g’imi bukilganda muskul taranglashadi, uzun boshini payi suyakka qadaladi va qin devorini ezib qo’yadi.

Yelka chigalining uzun shoxlari. Qul terisining innervatsiyasi.

Mashg’ulotning maqsadi:

- Talabalar bilan yelka chigalini uzun shoxlarini tarqalish sohasini muhokama qilish.

- preparat va chizmalarda yelka chigalining uzun shoxlarini innervatsiya sohalarini ko’rsatish.

Vazifalar

Mashg’ulotdan so’ng talabalar;

Elka chigalining uzun shoxlarini o’zbekcha va lotincha nomlarini bilishi kerak.

- preparat va chizmalarda yelka chigalini uzun shoxlarini yo’nalishi va innervapiya sohalarini ko’rsata bilishi kerak. Mashg’ulot davomida:

*Talabalarga preparat va chizmalarda yelka chigalini uzun shoxlarini innervatsiya sohasini ko’rsatish kerak.



*Elka chigalini uzun shoxlarini innervatsiya sohalarini muhokama qilish kerak. Mashg’ulotning jixolanishi: Yelka chigalini

plakati, rasmlar.

Mashg’ulotning mazmuni

Talabalarning nazariy va amaliy bilimlarini aniqlagach, o’qitavchi yelka chigalining uzun shoxlari va ularining innervapiya sohalarini so’zlab beradi.

Elka chigalining o’mrov osti qismi qo’ltiq osti chuqurchasida

qo’ltiq arteriyasini uch tomondan o’rab turuvchi uchta: ichki, tashqi va

orqa dastalarga (Gasyui1i8 1a1egaN5, tesNaN$ ye1 ro$1epog) bo’linadi.

Elka chigalining o’mrov osti qismidan uning uzun shoxlari

chiqadi. Tashqi dastadan quyidagi nervlar boshlanadi:

1

.Muskul-teri nervi (n.musculocutaneus) tashqi va past tomonga

yo’nalib, yelkada yelkani ikki boshli, tumshuqsimon o’siq-elka,

elka muskullarini, hamda tirsak bo’g’imi xaltasini innervatsiya

qiladi. Yelkani pastki qismida fastsiyani teshib o’tib, bilakning

oldingi yuzasiga tushadi va bilakning tashqi teri nervi () nomi bilan bilakning tashqi yuzasi terisini katta barmoq do’ngi sohasigacha innervatsiya qiladi. 2.Oraliq nerv (n.medianus) tashqi va ichki dastalardan chiquvchi ikki ildizni qo’shilishidan hosil bo’ladi. Yelkada oraliq nerv tarmoq bermay, yelka arteriyasi bilan birgalikda tirsak chuqurchasiga tushadi va tirsak bo’g’imiga shox beradi. Bilakda nerv yuza va chuqur barmoqlarni bukuvchi muskullar o’rtasidan bilak-kaft oldi bo’g’imi soxasiga keladi. Bilakda oraliq nervning muskul shoxlari g.tizsSHapz) va oldingi suyaklararo nerv shoxi (p. 1p1ego8zei5 aSHepog) bilakning oldingi guruh muskullaridan t.rgo’ayug 1ege5, t. Yexog s11†11ogit ziregGklaNz, t. yexog roSHaz 1o’†i5, t. pexog sI†1[ogit rgoGipdsh (tashqi qismini), t. ra1tapz 1o’†i$, t. Yaexog sagr! gasNaNz va t. rgo’a1og ^iadgaSHz larni innervadiya qiladi. Qo’l panjasida uning( 139-rasm) shoxlari bosh barmoq muskullaridan t. aG’dis1og ro1Ns!z pptz, t.orro’epz roSHs!5, t. Yaexog roSHs!$ G’geu1$ ning yuza boshchasini va 1-

2 chuvalchangsimon muskullarni innervatsiya qiladi. Qo’l kaftida u uchta umumiy kaft barmoq shoxlariga (p.p. sN£pa1e$ ra!tapz sottip18) bo’linadi. Bu nervlar o’z navbatida 7 ta xususiy kaft barmoq nervlariga (p.p. sN£11;a1e$ ra1tapz rgorp!) bo’linib, I, II, III barmoqlar terisini va IV barmoqning tashqi yuzasi terisini, hamda II, I I I barmoqyaarning distal falangasi orqa yuzasi terisini innervatsiya qiladi. SHuningdek oraliq nerv tolalari bilak-kaft oldi, kaft suyaklari o’rtasidagi va I - IV barmoqlar bo’g’imlarini ham innervatsiya qiladi.

Elka chigalining ichki dastasidan quyidagi shoxlar chiqadi: 1.Tirsak nervi (n.ulnaris) ichki dastadan boshlanib yelkada shox bermaydi. Yelkaning o’rta qismida medial tomonga yo’nalib, yelka suyagining ichki do’ng usti orqasidagi tirsak nervi egatida yotadi. Bilakda nerv o’z nomidagi arteriya bilan tirsak egatida joylashib shoxlar beradi. Uning muskul shoxlari (g. tizsi!apz) bilaada t. yexog yo^Iogit rgoG’ipdiz (ichki qismini) va t. Dexog sagr! i!pag1z ni innervatsiya qiladi. Nerv shuningdek tirsak bo’g’imiga shoxlar beradi. Bilakning pastki uchdan birida tirsak nervidan orqa shox (g. bogeaMz p. i1papz) chiqib, kaftning orqa yuzasida dastlab uchta, keyin 5 ta barmoq orqa nervlariga (p.p. sIyo11a1ez yoog5a1e5) bo’linadi. Bu nervlar V, IV va III barmoqlarning tirsak tomoni terisini orqa yuzasini innervatsiya qiladi. Qo’l panjasining kaft yuzasiga tirsak nervi (g. ra1tapz p. i!papz) bo’lib davom etadi. Bu shox bukuvchi pay tutqich ostidan o’tganidan keyin yuza va chuqur shoxlarga bo’linadi.

Uning yuza shoxi (g. zireg’aaIz) kaftning kalta muskulini va V hamda IV barmoqning medial yuzasi terisini innervatsiya qiladi.

Tirsak nervining chuqur shoxi barcha gipotenor muskullarini (kichik barmoqni bukuvchi qisqa, kichik barmoqni qarama-qarshi qo’yuvchi va uzoqlashtiruvchi), bosh barmoqni yaqinlashtiruvchi muskulni, bosh barmoqni bukuvchi kalta muskulni chuqur boshini, 3-4 chuvalchangsimon muskullarni, hamda kaft bo’g’imlarini innervatsiya qiladi.

2.Elkaning ichki teri nervi (n.cutaneus brachi medialis) ichki dastadan boshlanib, yelka arteriyasi bilan birga yo’naladi va yelkaning ichki yuzasi terisini innervatsiya qiladi. Qo’ltiq osti



chuqurchasi asosida uning shoxlari II qovurg’alararo nervning teri shoxlari bilan qo’shilib qovurg’aaro-elka nervlarini (p. t1e1"so5{o’gasN1ap$) hosil qiladi.

3.Bilakning ichki teri nervi () ichki dastadan boshlanib, yelkaning o’rta qismida fastsiyani teshib teri ostiga chiqib bilakka tushadi. Bu nerv bilakning oldingi ichki yuzasi terisini innervatsiya qiladi.

Elka chigalining orqa dastasini bevosita davomi bilak nervi (n.radialis) dir. Bu nerv yelkaning chuqur arteriyasi bilan yelka-muskul kanalida yelka suyagini aylanib o’tadi. Yelkada orqa guruh muskullar (elkaning uch boshli va tirsak muskuli) va yelka bo’g’imi kapsulasini innervatsiya qiladi. Uning yelkaning orqa teri shoxi (p. sSHapeiz G’gasNp ro51epog) yelkaning orqa tashqi yuzasi terisini innervatsiya qiladi. Bilak nervidan yelka-muskul kanalida chiqqan shoxi bilakning orqa teri nervi (p. sSHapeiz agIeG’gasG’m rozGepog) pastga yo’nalib bilakning orqa yuzasi terisini innervatsiya qiladi. pastga tomon yo’nalgan bilak nervi tirsak bo’g’imi sohasida chuqur va yuza shoxlarga bo’linadi. Yuza shox (g. 8iregys1aN5) bilakda o’z nomidagi arteriya bilan bilak egati bo’ilab pastga tushadi va bilakning orqa yuzasiga o’tadi. Bilak fastsiyasini teshib o’tgach yuza shox 5 ta barmoqlarning orqa nervlariga (p.p. (NyoIa^ez dogsaNz) bo’linadi. Ular I, II va III barmoq bilak tomoni orqa yuzasini terisini proksimal falangalari sohasigacha innervatsiya qiladi. Bilak nervining chuqur shoxi (g. rgoGipysh) bilakning orqa yuzasiga o’tib, barcha orqa guruh muskullarni innervatsiya qiladi. Uning shoxi bo’lgan orqa suyaklararo nerv (p.t1ego8$ei$ ro81epog) o’z nomidagi arteriya bilan yo’nalib, atrofida joylashgan muskullarni innervatsiya qiladi.

Qo’l terisini innervadiya qilishda yelka chigalining qisqa va uzun tarmoqlari ishtirok etadi. Yelka sohasi terisini qo’ltiq osti, yelkaning ichki teri nervi va bilak nervi shoxlari innervatsiya qiladi. Bilak sohasi terisini muskul-teri nervi, bilakning medial teri nervi va bilak nervining shoxlari innervatsiya qiladi. Qo’l panjasining kaft yuzasini bilak tomondan 3,5 barmoq terisini oraliq nerv, tirsak tomondan 1,5

Tirsak nervining chuqur shoxi barcha gipotenor muskullarini (kichik barmoqni bukuvchi qisqa, kichik barmoqni qarama-qarshi qo’yuvchi va uzoqlashtiruvchi), bosh barmoqni yaqinlashtiruvchi muskulni, bosh barmoqni bukuvchi kalta muskulni chuqur boshini, 3-4 chuvalchangsimon muskullarni, hamda kaft bo’g’imlarini innervatsiya qiladi.

2.Elkaning ichki teri nervi (n.cutaneus brachi medialis) ichki dastadan boshlanib, yelka arteriyasi bilan birga yo’naladi va yelkaning ichki yuzasi terisini innervatsiya qiladi. Qo’ltiq osti chuqurchasi asosida uning shoxlari II qovurg’alararo nervning teri shoxlari bilan qo’shilib qovurg’aaro-elka nervlarini (p. t1e1"so5{o’gasN1ap$) hosil qiladi.

3.Bilakning ichki teri nervi (n.cutaneus antibrachi medialis) ichki dastadan boshlanib, yelkaning o’rta qismida fastsiyani teshib teri ostiga chiqib bilakka tushadi. Bu nerv bilakning oldingi ichki yuzasi terisini innervatsiya qiladi.

Elka chigalining orqa dastasini bevosita davomi bilak nervi (n.radialis) dir. Bu nerv yelkaning chuqur arteriyasi bilan yelka-muskul kanalida yelka suyagini aylanib o’tadi. Yelkada orqa guruh muskullar (elkaning uch boshli va tirsak muskuli) va yelka bo’g’imi kapsulasini innervatsiya qiladi. Uning yelkaning orqa teri shoxi (p. sSHapeiz G’gasNp ro51epog) yelkaning orqa tashqi yuzasi terisini innervatsiya qiladi. Bilak nervidan yelka-muskul kanalida chiqqan shoxi bilakning orqa teri nervi (p. sSHapeiz agIeG’gasG’m rozGepog) pastga yo’nalib bilakning orqa yuzasi terisini innervatsiya qiladi. pastga tomon yo’nalgan bilak nervi tirsak bo’g’imi sohasida chuqur va yuza shoxlarga bo’linadi. Yuza shox (g. 8iregys1aN5) bilakda o’z nomidagi arteriya bilan bilak egati bo’ilab pastga tushadi va bilakning orqa yuzasiga o’tadi. Bilak fastsiyasini teshib o’tgach yuza shox 5 ta barmoqlarning orqa nervlariga (p.p. (NyoIa^ez dogsaNz) bo’linadi. Ular I, II va III barmoq bilak tomoni orqa yuzasini terisini proksimal falangalari sohasigacha innervatsiya qiladi. Bilak nervining chuqur shoxi (g. rgoGipysh) bilakning orqa yuzasiga o’tib, barcha orqa guruh muskullarni innervatsiya qiladi. Uning shoxi bo’lgan orqa suyaklararo nerv (p.t1ego8$ei$ ro81epog) o’z nomidagi arteriya bilan yo’nalib, atrofida joylashgan muskullarni innervatsiya qiladi.




Qo’l terisini innervadiya qilishda yelka chigalining qisqa va uzun tarmoqlari ishtirok etadi. Yelka sohasi terisini qo’ltiq osti, yelkaning ichki teri nervi va bilak nervi shoxlari innervatsiya qiladi. Bilak sohasi terisini muskul-teri nervi, bilakning medial teri nervi va bilak nervining shoxlari innervatsiya qiladi. Qo’l panjasining kaft yuzasini bilak tomondan 3,5 barmoq terisini oraliq nerv, tirsak tomondan 1,5

barmoq terisini tirsak nervi shoxlari innervatsiya qiladi. Qo’l panjasining orqa yuzasini bilak tomondan 2,5 barmoq terisini bilak nervi, tirsak tomondan 2,5 barmoq terisini esa tirsak nervi innervatsiya qiladi.

Interfaol usullardan «Ari uyasiª usulini qo’llaymiz. Guruxni uchta podgruppaga bo’lib, har bittasiga turli xil savol beriladi.

1.Elka chigalining tashqi dastasi tarmoqlari.

2.Elka chigalining ichki dastasi tarmoqlari.

3.Elka chigalining orqa dastasi tarmoqlari

Keyin gruppalar almashinib boshqasini xatosini to’grilaydi va to’latadi. Kimning javobni kam to’g’rilansa u to’g’ri hisoblanadi. podgruppada barcha qatnashchilarga bir xil baho qo’yllaadi.

Takrorlash uchun savollar

1.Elka chigalining uzun shoxlari qaysilar?

2.Elka chigalining tashqi dastasi tarmoqlari qaysilar? Z.Oraliq nervning innervatsiya sohasi qaysi?

4.Elka chigalining ichki dastasi shoxlari qaysilar?

5.Tirsak nervining innervatsiya sohasi qaysi?

6.Elkaning ichki teri nervining innervatsiya sohasi qaysi? U.Bilakning ichki teri nervining innervatsiya sohasi qaysi? Z.Bilak nervining innervadiya sohasi qaysi? 9.Qo’l terisining innervatsiyasi qanday bo’ladi?

Test savollari

1.Kaysi orka miya asabi yelka chigalini xosil kiladi?

1.C Y-CYIII

2.C III-C YIII

3.C YIII->h II

4.C IY-C YI

5.C I-C IY

2.Elka chigalini o’mrov osti kismidagi tutamlar:

1.yukori orka,pastki

2.medial,oldingi,lateral

3.medial,yukori,pastki

4.orka,lateral,medial

5.oldingi,lateral,orka

3.Elka chigalining kalta tarmoklari:

1.uzun ko’krak,kurak osti

2.mushak-teri,kurak osti

3.o’rta ,ko’krak orka

4.ko’ltik osti,tirsak

5.kurak osti,bilak
4.Oldingi tishli muskulni asablaydi:

1.o’rta asab

2.ko’ltik osti asabi

3.uzun ko’krak asabi

4.kurakni orka asabi

5.kurak osti asabi



5.Orka serbar muskulni asablaydi:

1.kurakni orka asabi

2.ko’ltik osti asabi

3.kurak usti asabi

4.mushak-teri asabi

5.ko’krak orka asabi

6.Delg’tasimon va kichik yumalok mushaklarni asablaydi

1.o’mrov osti asabi

2.lateral,medial ko’krak asablari

3.kurak usti asablari

4.ko’ltik osti asablari

5.uzun ko’krak asabi

7.Kurak orka nervi asablaydi.

1.rombsimon va kurakni kutaruvchi muskullarni

2.katta ,kichik ko’krak muskullarni

3.delg’tasimson,kichik yumalok muskullarni

4.kurak osti ,katta yumalok muskullarni

5.kirrausti va kirraosti muskullarni

8.Lateral va medial ko’krak nervlari asablaydi.

1.kirrausti va osti muskullarni

2.katta va kichik ko’krak muskullarini

3.delg’tasimon va kichik yumalok muskullarni

4.kurak osti,katta yumalk muskullarni

5.rombsimon ,kurakni kutaruvchi muskullarni

Vaziyatli masalalar

Vaziyatli masala 1

Sizning taxminingiz bo’yicha bemorning bilak nervi shikastlangan. Buni to’g’riligini qanday isbotlash mumkin? Anatomik izoh bering.

Javob: Buning uchun eng avval bemorni qo’lini holatini ko’zdan kechirish kerak. Bunday

bemorlar qo’li osilgan holatda turadi-«osilgan kaftª deb ataladi. Agar bemorda bu nerv

shikastlangan bo’lsa ,bemordan bilak kaft bo’g’imini yozishni suralsa, bu harakatni bajara

olmaydi. Bundan tashqari , birinchi va beshinchi barmoqlarni orqa yuzasida ham terini sezgirligi buziladi.

Vaziyatli masala 2

Bemorni 5- barmog’ini kaft yuzasida terini sezishi buzilgan. Qaysi nerv shikastlagan? Anatomik izox bering.

Javob: Tirsak nervi- n.ulnaris. 5- barmoqni kaft yuzasini tirsak nervi innervatsiya qiladi.

Vaziyatli masala 3

Bemor yelka suyagining o’rta 1/3 qismi sinib parchalangan. Suyak parchalari siljigan. Ushbu holatda qaysi nervning shikastlanish extimoli ko’proq.

Javob: Bilak nervi - n.radialis. Yelkaning o’rta 3dan 1 qismida nerv bilak nervi kanalida -canalis humeromuscularis da suyakka bevosita tekkan holatda yotadi.




Mashg’ulot bo’yicha amaliy ko’nikmalar

1.Elka chigali tutamlarini joylashish proektsiyasini ko’rsatish

2.Elka chigali tarmoklarini innervatsiya soxasini o’zida ko’rsatish.

Фойдаланилган адабиётлар Асосий адабиётлар:

1. Ahmedov A.G.,Mirsharapov O’.M., Sagatov T.A., Rasulov H.A. “Anatomiya”-2018

у. Том I - II.-Тoshkent. Darslik.

2. Ahmedov A., Rasulov H.A. - “Odam anatomiyasi, bolalar anatomiyasi asoslari bilan”- 2013 у., Тoshkent.,“Iqtisod-Moliya”. Darslik.

3. Ахмедов А.Г., Расулов Х.А. -“Атлас анатомии человека” Том I, II.-Тошкент. «Гафур Гулямª. -2015 г.

4.Баҳодиров Ф.Н. ”Одам анатомияси” -Тошкент.,“Ensiklopedia”.- 2006 й.
Қўшимча адабиётлар.

1. Ахмедов Н.К.- Атлас “Одам анатомияси”.- Тошкент. -2005.й.

2. Сагатов Т.А. Миршарапов У.М. Одам анатомияси - Тошкент.- 2011 й.

3. Richard L.Drake, A.Wayne Vogl., Adam W.M.Mitchell. - Gray`s Anatomy for students (third edition )- 2014 y.

4. Kenneth S. Saladin.- Human Anatomy, USA- 2014 y.

5. Netter.F.H .-Atlas of Human Anatomy- 2012 y.

6. Ahmedov A.- “Odam anatomiyasi”, darslik. 2005 у. Тashkent.

7. Bahodirov F.- “Odam anatomiyasi” -darslik.2005 y. Тashkent.

8. Ahmedov A., Rasulov H.,Primova G.A. “Tayanch-harakat tizimining funksional anatomiyasi” - 2016 у., Тоshkent., “Fan va texnologiyalar”.

9. Сапин М.Р. и.др. Анатомия человека. Том I, II.- М., -2011 г.

10. Синельников Р. Д. Атлас анатомии человека в 4-х томах - 2008 г.

11. Привес М. Г. Анатомия человека. - 2001 г.

12. Сапин М. Р. Анатомия человека. - 2008 г.

13. «Одам анатомияси 1,2ª электрон мультимедиа дарслиги (Ф.Н.Бахадиров, Ф.Х.Олимхўжаев) - 2006 г.

14. Рагимов Р.М., Кахаров З.А., Абдурахимов А.Х. Функциональная анатомия опорно-двигательного аппарата. Учебное пособие для студентов медицинских вузов и факультетов. Diamond trading tour, Варшава, Польша. 2019.

15. Кахаров З.А., Абдурахимов А.Х., Абдуворисова С.С. ОПОРНО- ДВИГАТЕЛЬНАЯ СИСТЕМА: строение, функции и патологии. Учебное пособие для студентов медицинских ВУЗов и факультетов. LAP LAMBERT Academic Publishing (2020-02-28)

16. Кахаров З.А., Абдурахимов А.Х., Абдуворисова С.С. ВНУТРЕННИЕ

ОРГАНЫ: строение, функции и патологии. Учебное пособие для студентов медицинских ВУЗов и факультетов. LAP LAMBERT Academic Publishing (2020-02-21)

17. Кахаров З.А., Абдурахимов А.Х., Назиржонов О.Х., Мукумжонов М.М. НЕРВНАЯ СИСТЕМА: строение, функции и патологии. Учебное пособие для студентов медицинских ВУЗов и факультетов. LAP LAMBERT Academic Publishing (2020)

18. Абдурахимов А.Х., Эргашева З.А. Нейромедиаторы, монография. Diamond trading tour, Варшава, Польша. 2019.



19. Абдурахимов А.Х., Назиржонов О.Х., Соатова Н., Худойбердиева А.М. Физическое развитие детей младшего школьного возраста. Монография. LAP LAMBERT Academic Publishing (2020)

20. Абдурахимов А.Х., Назиржонов О.Х., Соатова Н., Худойбердиева А.М. Антропометрические показатели физического развития детей. Монография. LAP LAMBERT Academic Publishing (2020)

21. Абдурахимов А.Х., Назиржонов О.Х., Соатова Н., Худойбердиева А.М. Ноқулай шароит омилларининг болалар ва ўсмирлар организмига салбий таъсири. LAP LAMBERT Academic Publishing (2020)

Интернет сайтлар:

1. http://www.ziyonet.uz

2. http://www.edu.uz

3. http://www.pedagog.uz

4. www.tma.uz

5. www.tsdi.uz

6. www.lex.uz