Mavzu: Yara infeksiyasi. Sepsis. Yirik qon – tomirlar shikastlanishi, qon oqishi va qon quyish

Qon ketish tasnifi.

Qon ketish deb tom irla r butunligining buzilishi natijasida u n d a n qon oqib ketishiga aytiladi.

Quyidagi tasnif qabul qilingan:
Birlamchi qon ketish travma yoki ja ro h a td a n b iro z vaqt o ‘tgandan keyin turli qon tom irla rning shikastlanishi n a tija sid a yuzaga keladi. Qayerdan qo n ketayotganiga ko‘ra q o n k e tish la r b o ‘ladi: arterial — a rteriya qo n tom ird an ; a rte rio -v en o z — a rte riy a va venoz qon
tom ir birgalikda sh ik a stlan g an d a ; venoz - v e n a q o n tomirla ridan; kapilly a r — kapillyar q o n tom irla rd an ; p a re n x im a to z — turli xildagi pa ren x ima organlardan.
Turli xildagi qon ketish belgilari:
1. Arterial qon ketish. Qo n oqim b ilan , fo n ta n s im o n ketadi. Chiqayotgan qon miqdori q o n tom ir kalibrlari va q o n tomirdagi jaro h a t kattaligiga bog‘liq. Qo n rangi och qizil. A rte ria l qon ketishni jaro h a t va yurak oralig‘idagi qo n tomirni bosib to ‘xtatiladi.
2. Arterial-venoz qon ketish. Qon te zd a ja ro h a tn i to ‘ldiradi. Qon rangi qizil. Ja ro h a td an yuqoridagi qon tom ir b o silg an d a qo n ketish to ‘xtamaydi, lekin q o n rangi ham o ‘zgarmaydi. J a ro h a td a n pastki q o n tomirlar bosilganda h am qo n ketish to ‘x tam ay d i, lekin qon rangi esa och qizil b o la d i.
3. Venoz qon ketish. Q o n b ir xilda sekin u rib tu rmaydigan oqim b ilan ketadi. Oqim rangi to ‘q (qizil) rangda. J a ro h a td a n yuqoridagi tom irla r bosilsa, qon ketish kuchayadi.
4. Parenximatoz qon ketish. Parenximatoz o rg a n la r q o n tomiri organning biriktiruvchi to 'q im a stromasi bilan uzviy a loqada , shuning u ch u n kesilganda ular b ir-b irid an ochilib q oladi va bir-biriga mos kelmaydi. Qon ketish ko‘p va to ‘xtatish ju d a qiyin. Ikkilamchi qon ketish birlamchi qon k e tishda q o n tom ir bevosita zararlanib, u o ‘zi yoki q a n d a y d ir davo usullari b ilan to'xtatilgandan keyin rivojlanadi. Ikkilamchi q o n ketish a so san b ir marta b o la d i,
lekin qaytarilishi ham mumkin. Bunda ularni qaytalanuvchi yoki rets id iv li d e y ila d i.
Erta va kechki ikkilamchi q o n ketish yaqin 2 - 3 kun ichida ja ro - hatlangan q o n tom ir defektini to 'ld irib turgan trombning k o ‘chishi, q o ‘yilgan ligaturani siljib ketishi yoki qon tom ir devoridagi yot tanani ko‘chishidan kelib chiqadi. Erta ikkilamchi qo n ketish hollari kamdan
kam kuzatiladi va asosan bu shikastlangan q o ‘l yoki oyoqni yaxshi immobilizatsiya qilmay transp o rtiro v k a qilganda kuzatiladi. Ichki q o n ketish odatda 1 0 -1 5 k u ndan keyin, b a ’zan ja ro h a tla - nishdan b ir n e c h a soatdan keyin b o la d i. Ikkilamchi qo n ketishning sabablari:
1. Dori vositalarni qabul qilganda A/B ni oshishi qo n tom irda shakllanib ulgurmagan trombni k o ‘ch irib yuboradi.
2. Q o n tom irg a q o ‘yilgan drenajning, qattiq bosishi yot metal (o ‘q, p a rch a ), singan suyak parch asin in g surilib qolishi qo n tom irda yotoq yarani p ay d o qiladi va natijad a ikkilamchi qon ketish b o la d i.
3. Q o n k e tish d a texnik u sullami n o to ‘g ‘ri q o ‘llash - qon tomirga q o ‘yilgan lig a tu ran in g surilib ketishi, yechilib ketishi. Jarohatdagi yiringli - yallig‘Ianish jarayoni trom b n in g yumshashi va erishiga olib keladi va n a tijad a bu ham ikkilamchi q o n ketishiga sabab b o la d
Ikkilamchi q o n ketish sabablariga y an a sepsis trombning erishiga olib keladi, sh u n in g d ek , qon tomirlarda umumiy va qisman reparativ ja ra - yonlarning buzilishiga olib keluvchi holatlar: qo n yo‘qotish, travmatik shok, oqsil yetishmovchiligi va b o sh q a lar sabab b o ‘ladi.
0 ‘tk ir qon yo‘qotish klinikasi 0 ‘tk ir q o n y o ‘qotish belgilari q o n ketish tezligi va o‘qotilgan
qo n ketishi q a n c h a kuchli b o ls a , o ‘tk ir qon yo‘qotish klinikasi shunch a og‘ir k e ch ad i. Qon hajmi 1/3 qismining tez yo‘qotilishi hayot uchun xavf soladi; umumiy q o n hajmining yarmini yo‘qotish esa o ‘limga olib keladi. 65 kg og‘irlikda qon hajmi besh litrni tashkil
qiladi. S h u n d ay qilib 1 ,5 -1 ,7 litr q o n yo‘qotish xavfli, 2,5 litr esa o iim g a o lib k e lad i. Lekin k lin ik a d a q o n yo‘qotishga individual sezuvchanlik bilan b o g liq o g ‘ishlar ham b o lg a n . Yosh bo lala r va q a r ila r q o n y o ‘q o tis h n i y om o n o ‘tk a z a d ila r. A y o lla r jin s i q o n y o ‘qotishga ch id am li. Q o n n in g tez oqib ketishi, uzoq qon ketishda moslashuvchi m exanizmla r ishga tushishga ulgurmaydi.
Surunkali qon ketishda m o sla shtiruvchi m exanizmlar qon ketishni movofiqlashtiradi. Organizmning um um iy holati - ozg‘in , holsiz, jismoniy charchagan, kasallik va ope ratsiya o ‘tkazgan, semiz shaxslar qon ketishni yomon o ‘tkazadilar. 0 ‘tkir qo n yo‘qotish belgilari. Teri qoplamlari va ko‘rinadigan shilliq qavatlaming quruqligi, yuzning o'tkirlashishi, ko‘z oldi qorong'ilashishi, quloqda shovqin, bosh aylanish, k o ‘ngi) aynish, qayt qilish — qayt qilish
markazi va bosh miya po‘stlog‘ining ta ’sirlanishi bilan tushintiriladi. Puls tez, kuchsiz, ipsimon. Arterial va markaziy venoz bosimining pasayishi kuzatiladi. A/B 6 0 -5 0 mm.sim.ust. va undan pasayganda oliy nerv faoliyatida o ‘sib boradi: dastlab bezovtaljk, keyin qo‘rquv, halok b o ‘lish
hissi, yuzning tushkunlik ko‘rinishda bo‘lishi, dezoriyentatsiya, depressiya, hush chalkashligi va y o'qotish boMadi. Hushni yo‘qo tgandan keyin talvasa, siydik, axlatni ixtiyorsiz ajralishi va o ‘lim bo‘ladi. Tashqi qon ketishda birinchi tibbiy yordam q o ‘l ostidagi bor narsalar bilan shoshilinch tez qon ketishni vaqtincha to ‘xtatishdan iborat.
Qon ketishni vaqtincha to ‘x ta tish usullari, BTY (b irin ch i tibbiy yordam). Urush maydonida qo n ketish b o lg an d a yordam, q o n etishni v aq tin ch a to ‘xtatish usullari q o ‘llanadi (arteriya yoki v en a shikastlanishiga k o ‘ra). Arteriyani b a rm o q bilan bosish, ja ro h a td a n yuqori joy bosiladi. Bu usul kam h o llard a q o ‘llanadi. BTP yoki BrTP d a bu usul e rta qo'yilgan jgutni tek sh irish yoki almashilishda y a ra d o r k o ‘p q o n yo‘qotmasligi uchun qoMlanadi. Masalan, qon ketayotgan tomirga q o n to ‘xtatuvchi zajimlar q o ‘yiladi.
Barmoq bilan bosish arte riy a bosiladigan n u q ta la rd a bosilib, bu yerda arteriya suyak ustidan o ‘tad i. Chakka arteriyasi ch ak k a suyakka, tashqi yuqori jag ‘ arteriyasi — pastki jag ‘ burchagiga, uyqu arteriyasi to ‘sh -o ‘mrov so ‘rg‘ichsimon m u sh ak n in g ichki yuzasi b o ‘ylab, o ‘rta yoki pastki 1,3 qismidan b o ‘yin umu rtq ala ri tom o n g a bosiladi. 0 ‘m ro v o s ti a rte r iy a s in i o ‘m ro v n in g o ‘r ta s in in g o rq a s id a n qovurg‘aga barmoq bilan bosiladi; q o ‘ltiq osti arteriyalari esa q o ‘ltiq osti chuqurchasi tomondan yelka suyagining proksimal uchiga bosiladi. Yelka arteriyasi yelkaning ikki boshli mushagini ichki yuzasi tom o n id
an yelka suyagiga bosiladi. S o n arteriyasi chov boylami o stid an son suyagining proksimal oxiriga bosiladi. Barmoq bilan bosish a so san qisqa vaqt ich id a , m a sa lan , jgut bog‘lashda qoMlanadi. Barmoq b ilan qon to ‘xtatishni v ra ch g a ch a va birinchi vrachlik yordam k o krsatishdagi ahamiyati a n a shula r. Q o ‘l-oyoqni maksimal bukish. Q o 'ltiq osti ch u q u rch a si va ularga yaqin joylashgan tomirlardan q o n ketishni to'xtatish u ch u n b o ‘g ‘imning bukiluvchi yuzasiga paxta b o ‘lagi q o ‘yiladi va u n in g u s tid a n shu b o ‘g ‘im bukiladi. Keyin q o ‘l yoki oyoq bukilgan h o la td a b in t bilan b o g ‘lanadi. Bu usul keng ta rq a lm ag an , lekin uning y o rd am id a qiyin ahvoldan chiqish mumkin. Q o ‘l-o y oqlarning o ‘q tek k an sin ishlarida bu usul q o ‘Ilanilmaydi. Bunday h o la td a bintlangan y a rad o rla rn i olib
chiqish va evakuatsiya qilish qiyin. Bosuvchi bog‘lam. Ikkinchi ja h o n urushi davrida ja n g may d o n id a mayda kalibrli arterial va v en o z tom irla rd an , kap illy a rd an q o n ke
tay o tg an y aradorlami 29,6% d a q o ‘11angan. Bosuvchi b o g 'lam q o ‘yish u c h u n o d a td a 1 ta yoki 2 ta individual bog‘lam p aketi q o lla n ila d i. Jg u t q o ‘yish. Jang m ay d o n id a q o n ketishni v aq tin ch a to ‘xtatish usuli hisoblanadi. Ik k in ch i jah o n urushi d av rid a sh u maqsadda uni 65,6% yaradorla rd a qoMlashgan. Jgut q o ‘l oyoqlami distal qismining ishemiyasini chaqiradi. Muskul kam b o ‘lgan va nerv suyakka yaqin joylashgan joyda nerv stvoli suyakka siqilishi natijasida kuchli shikastlanadi (yelkaning o ‘rtasi ~ bilak ne rv i, b o ld im in g yuqorisi — k ich ik boldir nervi). Uzoq vaqt (ikki so a t va u n d an ortiq) q o ‘yilgan jg u t o y oq-qo‘lni ch in gangrenasini keltirib chiqaradi, shuning u ch u n sovuq boMmagan vaqtda 2 soatgacha, so v u q d a v rd a 1 so a td a n k e y in jg u t sh ik a s tla n g a n q o ‘l-o y o q d a
k o lla te riy a la r b o ‘ylab o qimini v aq tin ch a tiklash u ch u n jg u t yechiladi va ja roha tlanganni transportirovka qilish maqsadida jgut qayta qo‘yiladi. Q urolli kuchlar shaxsiy ta rk ib i jgut q o ‘yish qoidasini bilishi va jgut q o ‘yish qoidasini bajara olishi kerak. U yirik a rte riy a lar shikastlan g an d a q o ‘yiladi.
Jg u t q o ‘yish qoidasi. T e rin i ezmaslik va nekrozni chaqirmaslik u ch u n uni bintdan qilingan yoki b o sh q a bir matodan (sochiq, yirtilgan k o 'y la k va b.) oraliq bilan h im o y a qilinadi. Jgut to ‘g ‘ri kiyimga, u n in g b u rm a la rin i to ‘g ‘rilab q o ‘yish mumkin. Jgut yelkaning 1,3 qism in in g o ‘rtasiga, bold im in g y u q o ri qismiga bilak va kichik bolder n erv la rin i shikastlamaslik u c h u n q o ‘yilmaydi. Jg u t q o ‘yishdan o ldin a rte ria l q onni to 'x ta tish u ch u n oyoq yoki q o ‘l k o ‘ta rila d i. Jgut ja ro h a td a n proksimalroq, iloji b o rich a unga
y a q in ro q , o rtiq c h a to rtm a sd a n ja ro h a td a n q o n oqishi to ‘xtaguncha va p e rife rik arteriy alard a p uls y o ‘qolguncha siqib q o ‘yiladi. Jgut b o s im i q o ‘yilgan joyda a rte ria l bosimdan 15—20 mm. simob.ust. y u q o ri boMishi kerak. Jgut y a ra d o rd a k o ‘rinishi kerak. Q o ‘yilgan v aq ti h a q id a qo g ‘ozga belgilab q o ‘yiladi, jgut o y o q -q o ‘lda 2 so a td
a n k o ‘p turmasligi kerak, q ish d a esa 1 soat.
Jgut q o ‘yish texnikasi. Jgut q o ‘yayotgan shaxsning bir q o li tashqi tom o n d a , ikkinchisi o y o q -q o ‘lning ichki tomonida b o lis h i kerak. Jgut c h o 'z ilad i va ch o ‘zilgan qismi bilan asosiy shikastlangan tom ir sohasiga q o ‘yiladi. 1-tur bo‘shashib ketmasligi uchun kesishma qilinadi. Hamm a vaqt jgut tortilib turiladi, un i q o ‘l-oyoq atrofida bir necha marta jgut y o ‘llari yonma-yon qilib, b ir-b irin i ustiga tushirmasdan o ‘raladi. Ja ro h a tn i zieh tam ponada la sh (BrTP). Agar bosuvchi bogMashning natijasi b o lm a s a , jgut q o ‘yishga esa ja ro h a t ohaning ana tomik xususiya tlari y o ‘l q o ‘ymasa (d um b a sohasining ch u q u r ja ro h a ti, sonning y u q o ri 1,3 qismidagi c h u q u r ja ro h a t) , uzun steril salfetka bilan
ja ro h a tg a zieh bosib tam p o n q o ‘yiladi. Jang maydonida va vrachgacha boMgan yordam (BTP). Jang maydonida qon ketishni vaqtincha to ‘xtatish uchun qokllaniladigan b a rch a
BTP tartibini o ‘z ichiga oladi. Lekin BTP dagi o ‘rta tibbiy xodimining malakasiga qarab qon ketishni vaqtincha to ‘xtatish ancha sifatliroq bo*ladi va erta q o ‘yilgan bog‘lam va jgutlar b em o r ahvolini yengillashtiradi. Vrach yordami (BrTP). BrTP b o g ‘!ov xonasida barcha y a rad o rla rga erta q o ‘yilgan jgutlar ko‘zdan kechiriladi va ular ko‘rsatmaga b in o a n q o ‘yilganmi, yo‘qmi shuni aniqiaydi. Erta qo'yilgan jgutni nazorat qilish texnikasi. Jarohatdan b o g ‘lam ,
jgut yechiladi, jarohat ko‘zdan kechiriladi. Jgut yechiiganda h a tto k a tta arterial qon tomirlar ham qonamaydi. 2 - 3 daqiqadan so ‘ng reaktiv giperemiya boshlanadi. Agar arterial qon ketish b o l s a , y a ’ni och qizil rangli q o n u rib turib, fontanga o ‘xshab oqsa, magistra l q o n tom ir barmoq b ila n 2 daqiqa bosiladi (bu - jgutni y e c h ish d a n aw a l qon ketishni o ld in I olish u ch u n qo n tomirni bosib tu rish h am mumkin). Kutib tu rila d i. Bu q o ‘l-oyoq distal qismlariga a rte ria l q o n n i kollateral a rte ria l q o n tomirlar b o ‘ylab oqishini ta ’minlaydi. Jgut ye chilgandan so‘ng agar q o n ketish davom etsa, q u y id ag ila r amalga oshiriladi:
a) B rTPda katta qon tom ird a n k u ch li qon ketsa, y a n a jg u t q o ‘yiladi va birinchi o ‘rinda ATOga q o n ketishni doimiy to ‘x ta tish uchun yuboriladi;
b) ja ro h a tn i ilmoq bilan o ch ib , arte riy ag a qon to ‘xtatuvchi z a jim q o ‘yishiga va q o n tomirni ja ro h a td a bo g ‘lashga harakat qilinadi. S h u b - hali hollarda zajim olinmaydi: shu h o ld a yarador ATOga y u b o rilad i;.
d) qo n tom irn i jaroha tda tikish;
e) ja ro h a t tubidan kuchli q o n k e tg an d a jarohatga steril d o k a d a n zieh tam p o n ad a q o ‘yiladi va tam p o n u stid an teri, teri osti yo g ‘ k le tchatka va mushaklarni birga q o ‘sh ib , 2—3 ch u q u r chok q o ‘yilad i;
f) ko‘rsatilgan hollarda qo n tom irn i shikastlangan jo y d an y u q o - riroqdan bogMash (tikish).
B u n d a y h o lla rd a 1- tib b iy k a r to c h k a tu tilib , u n g a k e r a k i I m a ’lumotlar yoziiadi va yaradorni A TO ga yuboriladi. Agar jgut yechilgandan so ‘ng ja ro h a td a n arterial qon to ‘x tam a s a , kerakii asoslarsiz q o ‘yilgan b o iis h i m um k in . Qon ketishni to ‘x ta tish d a bosuvchi b o g ‘lam qo'yish maqsadga muvofiq. H a r qanday usul b ilan v a q tin c h a q o n t o ‘x ta tis h d a n s o kn g a s e p tik b o g iam q o ‘y ila d I (k o ‘rsatmaga b in o an ), qo‘l-oyoq tra n sp o rt immobilizatsiyasi q ilin a d i, qish vaqtida q o ‘l-oyoq isitiladi. Ja n g m a y d o n id a qisqa m u d d a tg a jg u t q o ‘y ilgan y a r a d o r l a r (4 so a td an kech boMmagan), q o n k e tish in i doimiy to ‘x ta tish g a tu - shishlari kerak.