Mavzu: Yadro yemirilishlar. Reja: Kirish Asosiy qism

ρ
3
 
o’rniga to’ldiruvchi donalarining sement qorishmasidagi 
zichligi –
ρ
z
s.t
olinadi (3) formula.
Bo’shliqlik – bu to’ldiruvchilarning muhim xarakteristikasi xisoblanadi. Zich 
konstruksion betonda barcha bo’shliqlar sement qorishmasi bilan to’lishi kerak. 
Shu sababli bo’shliqlik qancha kam bo’lsa, betonda sement sarfi xam shuncha kam 
bo’ladi. Yirik g‘ovakli betonda esa aksincha, yani to’ldiruvchilarning bo’shliqligi 
katta bo’lishi kerak .
To’ldiruvchi bo‘shliqligi, donalar shakli va donadorlik (granulometrik) tarkibiga 
bog‘liqdir.
 
To’ldiruvchilarning dona g‘ovakligi
G‘ovaklik - to’ldiruvchi donasidagi barcha g‘ovaklarning xajmlari yig‘indisini 
dona xajmiga nisbatiga aytiladi. Ko’pincha xar bir donaning aloxida g‘ovakligi 
emas, balki olingan namunadagi donalarning o’rtacha g‘ovakligi aniqlanadi.
Agar donalar zichligi – 
ρ
3
 
va to’ldiruvchi modda zichligi – 
ρ 
malum bo’lsa, u 
xolda g‘ovaklik quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:
Agar formuladagi 
ρ
3
o’rniga sement qorishmasidagi donalar zichligini qo’ysak, u 
holda barcha g‘ovaklik emas, balki uning qismi aniqlanadi, yani betonda sement 
qorishmasi to’ldirmaydigon g‘ovaklik aniqlanadi.
Umumiy g‘ovaklikdan kelib chiqib ochiq g‘ovaklarni aniqlaymiz va natijada 
betonning to’ldiruvchilarining ochiq g‘ovaklarini to’ldirish uchun sarflanadigan 
qo’shimcha sement qorishmasi xajmi aniqlanadi.
To’ldiruvchilarning namligi va suvshimuvchanligi 

---

To’ldiruvchilarning namligi va suvshimuvchanligini aniqlashda donalar 
g‘ovakligi asosiy omillardan biri xisoblanadi.
To’ldiruvchilar namligini aniqlashda namuna tarozida tortiladi va 105°S da 
quritish shkafida doimiy massaga kelgunicha quritiladi. To’ldiruvchilarning 
namligi quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:
 
 
Bu erda:
m
nam 
 
- to’ldiruvchi namunasining tabiiy holatdagi massasi, g
m
kur
- to’ldiruvchi namunasining quruq xolatdagi massasi, g
To’ldiruvchilarning suvshimuvchanligi 
W
cshm. 
(massa bo’yicha % da) aniqlashda, 
quruq yirik to‘liruvchilar namunasi suvga 48 soat davomida solib qo’yiladi, so’ngra 
1 soat yoki boshqa vaqtda texnik shartlar yoki texnik talablarga ko’ra donalar 
yuzasidagi suvlardan qutuladi va torozida tortib olinadi:
 
 
bu erda:
m
ssh
 
– suvga shimdirilgan to’ldiruvchilar namunasining massasi, g.
Sinash natijasida donalar yuzasidagi suvni yo’qotish maxsus jaraënga 
kiritiladi. UzRST bo’yicha shag‘al va shag‘al yuzasi yumshoq latta bilan artiladi. 
UzRST
ga
ko’ra yirik g‘ovakli
to’ldiruvchilarning 
suvshimuvchanligi perforirlangan konteynerlarda aniqlanadi. Konteyner va undagi 
to‘ldiruvchilar namunasi birgalikda suvga solib qo’yiladi, 10 min suvdan chiqarib 
qo’yilib (ortikcha suvdan xalos etiladi), so’ngra tarozida tortib, hisob-kitov ishlari 
bajariladi. Ichki g‘ovaklarda mavjud suvni chiqarib tashlash qiyin.
Mayda to’ldiruvchilar uchun esa bu jaraënni o’tkazish yanada qiyin. SHu sababli 
mayda to’ldiruvchi(qum)lar uchun bunday sinovni o’tkazish standartda 
ko’rsatilmagan.
G‘ovak qumning suvshimuvchanligini aniklash AQSH standartiga ko’ra 
quyidagicha aniklanadi: qum namunasi suvda namlanadi, so’ngra issiq xavo 

---

oqimida quritiladi. Qumdan konus yasaladi. Qolip olinadi, agar konus cho‘kmasa 
quritish davom ettiriladi. Qachonki qolip olinganda konus cho’ksa, u holda donalar 
orasidagi suvdan xalos etildi deb hisoblanadi, fakat g‘ovaklardagi suv qolgan deb 
hisoblanadi. So’ngra qum tarozida tortiladi, doimiy massagacha quritiladi. 
Suvshimuvchanlik quritilguncha va quritilgandan so’ngi massalar nisbati bo’yicha 
topiladi.
Qumning suvshimuvchanligini betonda sinashda aniklash muxim 
xisoblanadi.
Ko’p hollarda yirik to’ldiruvchining suv shimuvchanligi xajm bo’yicha % da 
aniqlanadi, yani shimdirilgan suv hajmining dona hajmiga nisbatiga ko’ra topiladi. 
Massa bo’yicha % da suvshimuvchanlik – 
W
sshm
.
va dona zichligi – 
ρ
3 
malum bo’lsa, 
hajm bo’yicha % da quyidagi formuladan topiladi:
W
s.sh.x.
hamma vaqt to’ldiruvchilar donasi g‘ovakligidan kichik bo’ladi, chunki 
barcha g‘ovaklar ham suv bilan to’lmasligi mumkin. 
W
sshx
va 
V
g‘ovak
dan kelib 
chiqib, g‘ovaklarning qaysi xajmi suv bilan to’lishi mumkinligi haqida ma’lumotga 
ega bo’lamiz.