Mavzu: XVIII-XIX asrlarda Qo`qon xonligidagi ijtimoiy-siyosiy va madaniy hayot

2.2. Me`morchilik va hunarmanchilikning ravnaqi. Xalq amaliy 

san`ati. 

 

Qo`qon xonligi me`morchiligining  o`ziga xos tomonlarini ko`rib chiqqan 

ekanmiz,  bu  mintaqaning  qadim  zamonlardan  boshlab  taraqqiy  etgan  madaniy 

maskanlardan  biri  bo`lganligini  va  teran  me`morchilik  hamda  shahasrsozlik  

tarixiga  ega  ekanligini  ta`kidlab  o`tmoq  lozimdir.  Qo`qon  xonligining 

shahaharsozlik  madaniyati  mil.avv.  II-I  ming  yilliklarga  borib  taqaladi. 

Jumladan,  Elaton,  Buzilmas,  Olis  Iskandariya  (Aleksandriya,  Esxata)  Oqtepa 

Qultepa  Munchoqtepa  Mug`  qal`a,  Ershi    singari  2-3  ming  yillik  tarixni  o`zida 

mujassamlashtirgan  shahar  xarobalarining  qazib  o`rganilganligi  bundan  dalolat 

berib  turibdi.

38

  Shuningdek,  Hoson,  Quva,  O`zgan,  Axsi  shaharlari  o`rta  asr  

tarixiy manbalarida ko`p o`rinlarda tilga olinadi.  

Ilk  o`rta  asrlar  Farg`onaning  yuksak  madaniyati  haqida  Xitoy  tarixiy 

manbalarida ma`lumotlar  saqlangan. Temuriylar davriga kelib esa Umar Shayx 

hamda  Bobur  Mirzo  tomonidan  barpo  etilgan  shaharlar  tafsiloti  shoh  asar 

‗Boburnoma‖ da keng yaratilgan.  

Demak,  Qo`qon  xonligi  me`morchiligi  butun  O`rta  Osiyo  me`morchilik 

an`analarini o`ziga sindirish bilan birga qadimiy Farg`ona vodiysiga xos mahaliy 

madaniyat  asosida  yuzaga  kelgan,    shu  sababli  XVIII  asr  Qo`qon  xonligi 

shaharlari    asosan  o`rta  asrlarga  oid  feodal  shaharlarga  xos  ko`rinishni  ifoda 

etgan.  Shaharlar  ark  va  Shahristondan  iborat  bo`lgan.  Shahriston  markazlarida, 

ko`chalar kesishgan joy chorsuda odatdagicha bozor joylashgan. Bu ikki asosiy 

                                                 

38

 M.G. Ahmedov. O`rta Osiyo me`morchiligi  tarixi.  T. ―O`zbekiston‖ 1995, 84-b 

---

 

33 

ko`chaning kesishishi natijasida shahar to`rt dahaga bo`lningan. Dahalar esa o`z 

navbatida bir necha mahalla va go`zarlardan shakillangan. 

Qo`qon  va  Toshkent  arklari  ―O`rda‖deb  atalgan.  Toshkentdagi  O`rda 

buzib  tashlanganligi  bois  u  haqida  juda  oz  ma`lumot  saqlanib  qolgan.  Ammo 

Qo`qondagi Xudoyorxon nomi bilan ma`lum bo`lgan o`rda bugungi kunga qadar 

yaxshi saqlanib qolgan.  

Qo`oqn  o`rdasi  XIX  asrda  bunyod  etilgan  bo`lib,  yaxlid  imorat  shaklida 

birlashgan  bir  necha  katta  va  kichik  hovlilarni  o`ziga  birlashtirgan.  Uning 

umumiy sathi 4gektarni tashkil etadi.