Mavzu: XIX asrning ikkinchi yarmi – XX asr boshlarida qoraqalpoqlarning hududiy joylashuvi va ijtimoiy hayoti

XUSH KELIBSIZ!

NIMA UCHUN?

nima uchun?
nima uchun?
nima uchun?
Turkistonda
qo’zg’olonlar
avj olib ketdi

EPIGRAFIKA

MTNEOXYI
VNDSHAXRIO
AVOB NYSIOI
YETIMXON
DARVISHXON
VABO ISYONI

MAVZU: XIX ASRNING IKKINCHI YARMI – XX ASR BOSHLARIDA QORAQALPOQLARNING HUDUDIY JOYLASHUVI VA IJTIMOIY HAYOTI

QORAQALPOQLAR HAQIDA QANDAY MA’LUMOTLARGA EGASIZ?

QORAQALPOQLAR HAQIDA QANDAY MA’LUMOTLARGA EGASIZ?

Darsning rejasi

1.XIX asrda qoraqalpoqlar.

2.Qoraqalpoqlarning ijtimoiy hayoti.

3.Xo’jaligi va mashg’ulotlari.

4.Qoraqalpoqlarda urug’chilik va qabilaviy munosabatlar.

5.Urf odatlari va turmush tarzi.

1.XIX asrda qoraqalpoqlar

Tarixan qoraqalpoqlar Ural, so’ngra Volga bo’ylarida, Orol bo’ylari hamda Sirdaryoning quyi havzalari etaklarida yashab kelganlar. Ular XIX asr boshlarida Quyi Amudaryo havzasi, Orolning janub va janubi-g’arb tomonlarida muqim hayot tarziga o’ta boshladilar.

Tarixan qoraqalpoqlar Ural, so’ngra Volga bo’ylarida, Orol bo’ylari hamda Sirdaryoning quyi havzalari etaklarida yashab kelganlar. Ular XIX asr boshlarida Quyi Amudaryo havzasi, Orolning janub va janubi-g’arb tomonlarida muqim hayot tarziga o’ta boshladilar.

XIX asr o’rtalarida qoraqalpoqlar Xiva xonligi hukmronligi ostida bo’lib, ularning soni o’sha vaqtda taxminan 100 ming nafardan oshmagan. Qoraqalpoqlarga berilgan yerlar xonlik mulki sanalgan, ular bu yerlar uchun soliqlar to’laganlar. Har xil majburiyatlarni bajarganlar.

XIX asr o’rtalarida qoraqalpoqlar Xiva xonligi hukmronligi ostida bo’lib, ularning soni o’sha vaqtda taxminan 100 ming nafardan oshmagan. Qoraqalpoqlarga berilgan yerlar xonlik mulki sanalgan, ular bu yerlar uchun soliqlar to’laganlar. Har xil majburiyatlarni bajarganlar.

2.Qoraqalpoq-larning ijtimoiy hayoti.

KENAGAS
QO’NG’IROT
QIPCHOQ
MANG’IT

1864 - 1910

Qoraqalpoqlarni boshqarish qulayroq bo’lishi uchun Muhammad Rahimxon I “Qoraqalpoq ulusi”ni shakllantirdi, barcha qoraqalpoq jamoalari ana shu ulusga kirgan.

Urug’lar va qabilalar ancha yirik guruhlarga birlashtirilib, ularni boshqarish uchun xon saroyining oliy amaldorlari – otaliq va beklarbegi tayinlangan

SUDLARI

1. Qozilar sudi

2. Biylar sudi

3.Xo’jaligi va mashg’ulotlari.

Qoraqalpoqlar XIX asrning ikkinchi yarmiga kelib o’troqlashib, dehqonchilik ularning hayotida asosiy o’rin egallay boshladi. Chorvachilik ham yetakchi sohalardan biri bo’lib qolaverdi.

Qoraqalpoqlar XIX asrning ikkinchi yarmiga kelib o’troqlashib, dehqonchilik ularning hayotida asosiy o’rin egallay boshladi. Chorvachilik ham yetakchi sohalardan biri bo’lib qolaverdi.

Ularning xalq amaliy san’atida o’tovlarning atrofini o’rash uchun matolar, tuya junidan guldor na’matlar to’qir edilar. Ularning xalq amaliy san’atida o’tovlar uchun o’ymakor eshiklar, uy-ro’zg’or buyumlari yasash, gilam to’qish, kashtachilik yuqori darajada rivojlangan.

Ularning xalq amaliy san’atida o’tovlarning atrofini o’rash uchun matolar, tuya junidan guldor na’matlar to’qir edilar. Ularning xalq amaliy san’atida o’tovlar uchun o’ymakor eshiklar, uy-ro’zg’or buyumlari yasash, gilam to’qish, kashtachilik yuqori darajada rivojlangan.

4.Qoraqalpoq-larda urug’chilik va qabilaviy munosabatlar.

Aris – urug’ birlashmasi

Aris – urug’ birlashmasi

Xitoy-qipchoq
Mang’it
Kenagas
Shulluk
Joungur
o’n to’rt urug’
qo’ng’irotlar

Qoraqalpoq urug’larini boshqarish biy va uning oqsoqollari qo’lida bo’lgan. Urug’ biylarini Xiva xonlari tayinlar va mansabga tayinlanganini tasdiqlovchi yorliq berar edi.

Qoraqalpoq urug’larini boshqarish biy va uning oqsoqollari qo’lida bo’lgan. Urug’ biylarini Xiva xonlari tayinlar va mansabga tayinlanganini tasdiqlovchi yorliq berar edi.

5.Urf odatlari va turmush tarzi.

• Har bir urug’ o’z qavmining mustahkamligini ta’minlashga intilgan;
• Har bir urug’ning o’ziga xos dafn marosimlari bo’lib, ularning qabristonlari ham alohida edi;
• To’y marosimlarida barcha urug’ning barcha a’zolari ishtirok etishi shart bo’lgan.

“QIRQQIZ”

Qoraqalpoq xalq qahramonlik eposi. Qurbonboy baxshi Tojiboy oʻgʻlidan yozib olingan (1939— 40). Asarda tasvirlanishicha, Olloyor boyning yagona qizi Guloyim qirq dugonasi va oʻz oshigʻi Arslon bilan Eron shohi Nodirshoh hujumidan yurtini himoya qilishga otlanadi. Asar erksevarlik, vatanparvarlik va gumanizm gʻoyalari bilan sugʻorilgan. Undagi Guloyim, Oltinoy, Oʻtbosgan, Arslon, Sarvinoz kabi obrazlarda jasurlik, vatanga sadoqat, insoniylik, dushmanga shafqatsizlik gʻoyalari mujassamlashgan. 

Mavzuni mustahkamlash

Qoraqalpoqlar XIX asr o’rtalarida qaysi hududlarda yashagan?

XIX asrning ikkinchi yarmida qoraqalpoq urug’larini boshqarish qay tarzda amalga oshirildi?

Qoraqalpoqlarning asosiy mashg’uloti turlarini sanab bering?

Qoraqalpoq dostonlarida qanday g’oyalar ilgari suriladi?

KLASTER

QORAQALPOQLAR

UYGA VAZIFA:

• Qoraqalpoqlar haqida gazeta va jurnallardan ma’lumotlar topib kelish;

• Mavzu yuzasidan 5 tadan test tuzib kelish

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT