Mavzu: xix-asrning 2-yarmi asarlari tili va uslubi

Tovush o’zgarish hodisasi:

 

 

 

• Yomg’ir – yomg’ur; 

• Oyoq – ayog’;  

• Kuyov – kuyav; 

• Zardoli – zardolu; 

• Go’rkov – go’rkav: 

• Issiq – issig’; 

• Chiroq – chirog’; 

     Qarich 

– qarish; 

• Qora – qaro; 

• Nogoh – nogah; 

• Endi – emdi; 

• Goho – gahe; 

• Arava – aroba; 

 

---

 

 

 

 

 

 

 

Qizini olib 

go’rkav

i sho’rlik, 

Turushlik tushib, bo’lmadi jo’rlik. 

                                                                                       

Muqimiy

  

 

 

 

 

 

Iqboli nigun, baxti ham 

qaro

 ekan 

mendek,  

 

Hijron o’qidin jismi ko’p yora 

ekan mendek. 

                                                                                      

Furqat 

 

---

Morfologik 

xususiyatlari.

 

 

 

Tushum kelishigi: 

-n, 

-ni

 shakllari;   

Jo’nalish kelishigi: 

-

g’a, -ga, -a

 shakli; 

Chiqish kelishigi: 

-

din, -dan

 shakllari 

qo’llangan. 

Tovush tushish 

hodisasi:

 

 

Ikkov – ikav; 

Ariza – arza; 

Hamma – hama ; 

Manam – man ham; 

 

Sulton Ali Xo’ja, 

Hakimjon 

ikav,

 

 

Biri xotun, birisi 

bo’ldi 

kuyav

. 

                                                                                      

Muqimiy . 

---

Arzimni aytay bodi 

sabog’a,

 

Shoyad gapurgay ul 

gulqabog’a.

 

                                                                                  

Muqimiy. 

Surmadin 

ko’zlar qaro, qo’llar 

xinodin

 lolarang, 

 

G’o’zadin

 yuzlarda tobu, 

o’smadin

 qoshlar tarang. 

                                                                                            

Furqat. 

---

Zamon shakllari:

 o’tgan zamonning –

ti, -di

 shakli; kelasi 

zamonni ifodalash uchun –

mish, -misham

  shakllaridan, 

buyruq-istak mayli -

ay, -sun

 tarzida, ravishdosh shakllari 

esa  -

ub, -ibon, -g’ali, -gali, -g’och,-qach, -guncha

 tarzida  

ifodalangan. Masalan, 

toydurub, kelturgali, kuydurg’ali, 

o’qug’och

 kabi. 

Albatta 

kelsun

, holimni 

bilsun,

 

Andisha 

qilsun

, ro’zi 

jazog’a. 

                                                                                  

Muqimiy 

Fasli navbahor 

o’ldi

, 

ketibon 

zimistonlar 

Do’stlar, g’animat

dur

, sayr 

eting gulistonlar. 

 

                                              

                                   

Furqat 

---

so’z  yasovchi  qo’shimchalarning  –

lig’, 

-g’uvchi

 

shakllari 

faol 

qo’llanilgan: 

dilbastalig’,  shodlig’, 

olg’uvchi

 kabi.

 

 

---

         

Olmoshlarning qo’llanishi.

 

 

Ul, bul, shul, o’shal, mundoq, muncha, andoq, aning, 

nalar(nimalar), nechuk, nechun, na, man, naylay, muning, 

munga tarzida qo’llanilgan

. 

 

Kuymasun

 bu

 

savdoda 

ne uchun

 

dimog’imkim, 

Ranj-u 

g’ussada 

dono, kechsa shod 

nodonlar. 

                                                                                         

Furqat 

Muning

 ustiga 

qarzidur  Andijon, 

Kim, 

o’z xalqidin –

 

hamadin

 bu yomon. 

                                                                                  

Muqimiy 

---

. 

Leksik xususiyatlari.

 

 

Ikkala ijodkorda ham fors-

tojik va arab tilidan o’zlashgan so’zlar faol uchraydi va 

rus tilidan kirib kelgan so’zlar ham uchraydi

. 

Muqimiy: fors-

tojikcha so’zlar;

 

 

Shoyad, vahm, sho’ridahol, mohitobon, 

bovujud, dodar, mo’ysafid, mo’ltoni, 

hajr, badxo’, nihon, subh, magar, malay, 

kajraftor, darkor, badkor, dilfuzo, 

dilkusho,besha, lak, dahr, oseb, 

xiromon, bachchag’ar, boz, gulqabo, 

nogahon, sarkor,

 

---

• Kunda-pix  -  to’nkaday qo’pol, 

• Chug’z - boyqush 

• Zan (chalish) -  xotin 

• G’ulu – g’alva, to’polon 

• Xo’b – yaxshi, go’zal  

• Gov – xo’kiz 

• Xar – eshak 

• Gulo’ – tomoq 

• Dushvor – qiyin  

• Burut – mo’ylab kabi. 

•

“Saroyeki, o’ bosha

dash, zinhor,

 

•

Dar onjo marav memuri, ey tabor”.

 

 

---

         

Rus tilidan 

kirgan 

so’zlar

:

 

kontor, fabrikant, zaklat, 

seychas, pojalista, net, 

durak, poshyol, rasta, 

kalaska, volosnoy, 

purjina, zovut, pechat, 

kupes

 kabi 

so’zlarni ham 

qo’llagan. 

Topib mardikorini 

– 

“

seychas

 yuring, 

Pojalista,

 - der edi, - 

emdi turing 

”… 

  

…Du bora yana 

bordi bir ishga shul, 

So’kib:”

Net,

 - dedi, - 

kelma 

durak poshyol

”!

 

Arab tilidan 

kirgan 

so’zlar:

 

murid, mardum, 

aflok, voiz, ahbob, 

tujjor, najjor, raftor, 

junun, attor

 kabi. 

Xo’ja so’zini 

munga bermay 

qaror, 

Mardumi sahroyi

 

bo’lur beqaror.

’lur 

beqaror.

 

---

Muqimiy leksikasida izofalar:

 

bodi sabo, 

xoki poyi, shayxi zamon, zulfi anbor, ahli 

tamiz, xurshedi tanho,ro’zi jazo 

kabi

. 

Furqat: 

fors-tojikcha 

so’zlar;

 

Panja, xonumon, hajr, 

kushod, kor, g’amnok, 

payvasta, mujgon, xadang, 

sargashta, nihon, dilfigor, 

obi, nayson, nigun, tob, 

dilbasta, moh, g’o’za, 

zafaron, zulf, subh, 

murshid, sar

 

---

• Banogo’sh – quloqning ostki yumshoq qismi 

• Xokistar – kul 

• Shang – sho’x, o’ynoqi 

• Digar – o’zga, boshqa 

• Oshub – to’polon   

• Sahv – xato, yanglish, unutish 

• Siym – kumush, tanga. 

•

Hijron

 

o’qidin jismi ko’p yora ekan mendek, 

• Kuygan jigari bag’ri 

sadpora

 ekan mendek. 

 

---

ibtihoj

 .

 

muzayyan

 

zabon, 

 

zabon, 

 

Arabcha 

so’zlar:

 

 

qamar,

 

---

Sayd

ing 

qo’yaber 

sayyod

, 

sayyora

 ekan mendek, 

Ol domini 

qo’ynidin, 

bechora ekan mendek.  

 

http://www.knigaline.ru/pick/Sergienko.jpg

 

    

 

http://www.knigaline.ru/pick/Sergienko.jpg

 

    

 

http://www.knigaline.ru/pick/Sergienko.jpg

 

    

 

http://www.knigaline.ru/pick/Sergienko.jpg

 

    

 

http://www.knigaline.ru/pick/Sergienko.jpg

 

    

 

http://my-shop.ru/_files/product/2/29/289922.jpg

 

 

 

---

Furqat leksikasida izofalar:  

naqqoshi azal, chashmayi iksir,  

fasli xazon, qaddi zebo,  

kotibi qudrat,  

subhi sodiq, abri nayson.

 

 

---

•

Zavqiy asarlarining tili va 

uslubi

 

• Zavqiy uslubining muhim 

xususiyatlaridan biri o`z 

zamonasining aniq tarixiy 

shaxslariga murojaat qilib, ularni 

o`z asarlari uchun ob'еkt qilib 

olish usulidir. 

 

---

Эътиборингиз 

 учун раҳмат!