Mavzu: Xarajatlar haqida tushuncha. Xarajatlarni turkumlash. Reja

ko’rsatkichlaridan biri hisoblanadi. U qancha past bo’lsa, ishlab chiqarish 
rentabelligi shuncha yuqori bo’ladi
. 
Mahsulot sotishdan tushgan tushum – Хarajatlar = Foyda
Shunday qilib, xarajatlarni hisobga olish ham moliyaviy hisobning, 
ham boshqaruv hisobining eng muhim qismlaridan biri ekan. Mana 
shu asosda xarajatlar hisobi oldidagi vazifalarni aniqlash mumkin. 

---

Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari xarajat kalkulyatsiya moddalari bo’yicha ishlab chiqarish 
turlari, xarajatlarning vujudga kelish joylari, mahsulot turlari bo’yicha buxgalteriya hisobida aks 
ettiriladi. Хarajatlarni hisobga olish hamda mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilishdan asosiy maqsad 
ishlab chiqarish va sotish bilan bog`liq xarajatlarni o’z vaqtida, to’laligicha va haqqoniy aniqlash, shu 
bilan birga ayrim mahsulotlarning haqiqiy tannarxini hisoblash hamda korxona resurslari va pul 
mablag`lari ishlatilishi ustidan nazoratni o’rnatishdir.
Mustaqillik yillarida mamlakatimizda buxgalteriya hisobi islohoti amalga oshirilishi eng asosiy 
masalalar bo’yicha o’zgarishlar bo’lishiga olib keldi. Avval 1995 yilda keyinchalik 1999 yilda 
«
Mahsulot(ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy 
natijalarni shakllantirish tartibi to`g`risida»gi Nizom
ning qabul qilinishi mamlakatimiz buxgalteriya 
hisobida tubdan o’zgarishlar bo’lishiga sabab bo’ldi. Ushbu Nizom xarajatlarning mohiyati, 
korxonaning hisobot davridagi foydasi bilan bog`liqligidan kelib chiqib taqsimlashni belgilab berdi. 
Bunday taqsimlash bozor iqtisodig’ti xususiyatlaridan kelib chiqadi va u bizning buxgalteriya hisobi 
tizimimizni xalqaro miqg’sda qo’llanilag’tgan «Direkt-kosting» hisob tizimiga ancha yaqinlashtirdi. 
Хarajatlar hisobining aynan shu tizimga yaqinlashtirilishi bozor iqtisodig’ti sharoitida buxgalteriya 
hisobi bajarishi kerak bo’lgan vazifalardan kelib chiqdi.
Ma’lumki, bozor munosabatlari sharoitida buxgalteriya hisobining asosiy vazifasi tegishli 
foydalanuvchilarni tegishli axborot bilan ta’minlashdir. Foydalanuvchilarni ichki va tashqi guruhga 
bo’linishi esa hisobning moliyaviy hamda boshqaruv hisobiga bo’linishiga olib keladi. Хarajatlar 
haqidagi ma’lumotlar, birinchi navbatda, korxona faoliyatining moliyaviy natijalarini aniqlash uchun 
zarurdir, ya’ni: