Mavzu: Xalqaro savdoning zamonaviy nazariyalari Kirish. 1-bob. Xalqaro savdoning zamonaviy nazariyalari

Movut (dona) Vino(bir barrel)
Portugaliya 90 100
Angliya 80 120
Yuqoridagi misoldan ko’rinib turibdiki Portugaliya barcha turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishda mutlaq afzallikka ega. Ammo, D. Rikardo Portugaliyada movut ishlab chiqarishga nisbatan vino ishlab chiqarish savdosini yo’lga qo’yish ko’proq foyda olib kelishini ta’kidlaydi. Chunki, bir dona movutga nisbatan bir barrel vino ishlab chiqarish arzonga tushmoqda. Bunda nisbiy afzallikdagi farq har bir millat uchun xalqaro savdoda yutuqqa olib keladi. Ya’ni, Portugaliya bir barrel vinoni (80 birlikda) 120 birlikda Angliyaga sotsa va o’z navbatida, Angliyadan (100 birlikda) ushbu birlikda 1,2 dona movut sotib olish imkoniyatiga ega bo’ladi. O’zida ishlab chiqarilgan mahsulotga solishtirganimizda esa 8/9 donaga ega bo’lar edi. Boshqacha aytganimizda, Portugaliyaning vino ishlab chiqarish va movutni sotib olish evaziga oladigan foydasi quyidagicha bo’ladi.
120 / 100 - 8 / 9 = 1,2 -0 ,(8 ) = 0,31 dona movut.
Angliya esa movut ishlab chiqarishda kamroq zaiflikka ega. Ya’ni movut ishlab chiqarishga qilinadigan mehnat sarflari o’rtasidagi farq vino ishlab chiqarishdagiga nisbatan kamroq. Demak movut ishlab chiqarishga ixtisoslashish hisobiga xalqaro savdodan Angliya ham yutadi. Ya’ni, movut ishlab chiqarib, uni Portugaliyaga sotish hisobiga 11/8 barrel vino (o’zidagiga nisbatan 5/6 barrel) sotib olishi mumkin. Ushbu vaziyatda Angli yaning yutug’i;
9 / 8 - 5 / 6 = 7 / 2 4 = 0,29 barrel vino.
Bu misolda Portugaliya uchun har bir barrel vinoga 9/8 dona movut sotib olgandagina xalqaro savdo foydali hisoblansa, Angliya uchun esa har bir barrel vinoga 5/6 dona movut almashganda savdo foydali hisoblanadi.
Shunday qilib, erkin savdo xalqaro ixtisoslashuvni rag’batlantirib, quyidagi imkoniyatlarni yaratadi: har bir mamlakat biror turdagi mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashishguncha o’tgan davrgiga nisbatan kamroq moddiy va mehnat xarajatlari sarflaydigan bo’ladi. Ammo, bu borada barcha nazariyalar ham savdoda mamlakatlarning pul birliklari ishtirokida amalga oshishi hisobga olinmagan. Chunki, mamlakatlar o’zaro hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun valyutalarini almashtirishadi. D. Rikardo ushbu vaziyatni ham tushuntirib bera olgan.
U izohlaganidek yuqorida keltirilgan imkoniyat valyutalarni almashtirish sharoitida ham saqlanib qoladi. Bu vaziyatda eksport-import to’lovlari o’zaro balansga ega emas. Bunday vaziyat valyuta kurslaridagi o’zgarishlar hisobiga yoki biror bir mamlakatdagi barcha baholarni o’zgartirish hisobiga bartaraf etiladi. Yuqoridagi misol mavhum xususiyatga ega. U aniq vaziyatlarga asoslanishi uchun:

• 
  mehnat savdo qilayotgan mamlakatlar o’rtasida emas, balki mamlakat ichida harakatchan bo’lishini;
  
• 
  transport, bojxona xarajatlari, savdo ustamalari va boshqa cheklashlar hisobga olinmasligini;
  
• 
  mahsulotlarning yangi namunalarni ishlab chiqarishda yangi texnika va tsxnologiyalarni qo’llash hamda ularni ko’p miqdorda seriyali ishlab chiqarishda xarajatlardagi o’zgarishlar e’tiborga olinmasligini ta’minlash imkoniyatlari yaratilishi lozim.
  

Angliya va Portugaliya misolida keltirilgan vaziyatlarda xalqaro savdo narxlarining keng amal qilayotgan shaklini qo’llash mumkin. Chunonchi, bir barrel Portugaliya vinosini Angliyada tannarxidan kam narxda (80) va sotib olingan narxdan (120) yuqori narxda sotmaslik ksrak. Shuningdek, angliyaliklar movutidan Portugaliyada (90 dan 100 gacha) shunday tartibda sotilishi kerak.
Mahsulotlar nari o’rtasidagi o’zaro nisbat aniqlab olingandan keyin «savdo sharti» (terms of trade) tushunchasi savdo shartini aniqlab olish uchun esa “savdo sharti indeksi” tushunchasi kiritilgan. Bu indeks quyidagi formula orqali aniqlangan:
T = Px/ Pm
Bu erda T- “savdo sharti”, Px - eksport narxlar indeksi, Pm esa import narxlar indeksi
Indeksning o’sishi (masalan, 100 dan 105 gacha) savdo sharoitlarining yaxshilanayotganligini ko’rsatadi. Ya’ni, ushbu miqdordagi importga hisob-kitob qilish uchun undan kam miqdorda eksport talab etiladi.
Amaliyotda savdo sharoiti, birinchidan, tovarlar narxi o’zgarishi hisobiga, unga bo’lgan talabning oshishi yoki kamayishiga bog’liq. Ayrim mahsulot ishlab chiqaruvchilar (masalan, neft va neft mahsulotlari ishlab chiqaruvchilar) narxlarda bo’layotgan o’zgarishlarga qaramay, katta yutuqlarga erishadilar.
Ikkinchidan, savdo sharoiti ishlab chiqaruvchilar yoki etkazib beruvchilarning bozorga moslashishiga (egiluvchanligiga) bog’liq bo’ladi.
Uchinchidan, savdo sharoiti ishlab chiqarish sharoitlari yoki mahsulotlar iste’molidagi o’zgarishlarga qarab o’zgaradi.
Savdo sharoiti indeksi mamlakatning xalqaro savdodagi holati to’g’risida ma’lumotlar bersada, ko’pgina kamchiliklardan holi emas. Ularning eng asosiylaridan biri mamlakatda umumiy sharoitni yaxshilasada, sotilgan mahsulotlar miqdorini hisobga olmaydi. Boshqacha aytganda, savdo sharoiti yaxshilanishi eksport hajmi qisqarishi va import hajmi oshishiga olib keladi. Bu esa to’lov balansini yomonlashtiradi.
A. Smit va D. Rikardo nazariyasida ishlab chiqarishga ta’sir qiladigan eng asosiy omil mehnat hisoblangan. Mahsulotlar narxi esa ishlab chiqarish xarajatlariga bog’liq.
Keyingi tadqiqotlar ishlab chiqarishda asosiy omillar sifatida er, kapital kabi omillardan foyda olish imkoniyatini hisobga olgan. Agarda, mehnatning bozor narxi ish haqi sifatida gavdalansa, kapitalning narxii foiz stavkalari ko’rinishida, erning narxi renta miqdorida aniqlangan.
Xalqaro savdodagi zamonaviy qarash tarafdorlari sifatida shved iqtisodchiolimlari Eli Xeksher va Bertil Olinlarni (30-yillar) ko’rsatish mumkin.
E. Xeksher va B. Olinlar «Ishlab chiqarish omillariga bog’liq holda narxlarni tenglashishi» qoidasini oldinga surgan. Buning ma’nosi shundan iboratki, milliy ishlab chiqarishdagi farqlar ishlab chiqarishning mehnat, er, kapital va shuningdek, u yoki bu mahsulotga ichki iste’moldagi o’zgarishlar kabi omillarga bog’liq.
Ularning qoidalaridagi asosiy vaziyatlar quyidagicha keltirilgan:

1. 
   Mamlakatlar o’zlarida ortiqcha bo’lgan ishlab chiqarish omilini ko’p talab qiladigan mahsulotlarni eksport qilishadi va aksincha, o’zlarida taqchil bo’lgan ishlab chiqarish omillarini ko’p talab qiladigan mahsulotlarni import qiladilar.
   
2. 
   Xalqaro savdo yo’lidagi cheklashlar bekor qilinsa tovarlarning turli mamlakatlardagi «omil narxi» (tannarxi) ning tenglashishi kabi o’zgarishlar kuzatiladi.
   
3. 
   Mahsulotlar eksporti o’rnini asta sekin ishlab chiqarish omillari eksporti egallaydi.
   

Agar mamlakatdagi bir ishlab chiqarish omili miqdori bilan boshqa omillar miqdori o’rtasidagi nisbat boshqa mamlakatdagiga nisbatan yuqori bo’lsa shu omil bu mamlakatda nisbatan ortiqcha deb hisoblanadi.

2.2 Jahon savdosining tarkibi va uning o’zgarish tendensiyalari.

Tashqi savdo respublikamiz iqtisodiy faoliyatining asosiy qismi bo`lib xizmat qilmoqda. Ushbu sohada davom ettirilayotgan islohotlar mahalliy va xalqaro bozorlarni mahsulot va xizmatlar bilan ta`minlash imkonini bermoqda. Bugungi kunda O`zbekiston xalqaro hamjamiyatda o`z ovoziga ega bo`lib, nufuzli xalqaro tashkilotlar a`zosi hisoblanadi. Dunyoning yetakchi sanoati rivojlangan davlatlar bilan siyosiy-diplomatik, savdo-iqtisodiy va madaniy aloqalar o`rnatilmoqda.
Savdo faoliyatining asosiy mazmunini ochib berish, ma’lum tushuntirish
tuzilmasini, ya’ni tijorat faoliyati bilan bog`liq bo„lgan atama va tushunchalarni
ishlatishni talab etadi.
“Tijorat” so„zi lotincha so„zdan kelib chiqib, savdo, savdo muomalasi, savdo
aylanmasi degan ma’noni bildiradi.
Tijorat faoliyati iqtisodiy jihatdan savdoga nisbatan kengroq tushunchadir,
savdo asosida doimo tijorat yotsada, lekin har qachon ham tijorat faoliyati faqat
savdo bilan boqliq bo„lavermaydi. Ko„pincha yuridik shaxslar tijorat faoliyati
soxasida tayyorlov, ishlab chiqarish, qurilish, investitsion va boshqa tadbirkorlik
faoliyatining murakkab majmuasini amalga oshiradilar.
Tijoratning odob etikasi nuqtai nazaridan ham, tijorat yo„lida qo„yilgan
maqsadlarga erishish manfaati nuqtai nazaridan ham egallanishi zarur bo„lgan
bozorning boshqa subyektlarining harakat va manfaatlarini to„la hisobga olish tijorat faolyaitining asosiy tamoyili hisoblanadi. Bundan tashqari, tijorat
faolyatining quyidagi tamoyillari mavjud:
- bozor iqtisodiyoti vaziyatni hisobga olgan holda tijorat egaluvchanligi;
- tijoratning eng afzal yo„llarini ajrata bilish;
- tijorat qarorlarini qabul qilishda marketing tamoyillarini faol ishlatish;
- tijorat tavakkalchiligi va ularning oqibatlarini oldindan ko„ra bilash;
- savdo shartnomalari bo„yicha majburiyatlarni bajarish javobgarligini oshirish.
Tijorat-vositachilik faoliyatida amalga oshiriladigan operatsiyalar ikki turga
bo„linadi: ishlab chiqarish va tijorat turlari.
Ishlab chiqarish turi – bu yuklarni harakati, ularning saqlanishi, tushirilishi,
transportirovka qilish, qadoqlash, navlarga bo„lish, o„rash va boshqalar bilan
boqliq bo„lgan jarayonlardir.
Tijorat turi – bu qiymat shaklining almashinuvi, ya’ni tovarlarning oldi-sotdisi
va almashinuvi bilan boqliq bo„lgan jarayondir. 8
Tijorat turlariga bozor tadqiqotlarini tashkil etish, infratuzilmaning va asosiy
raqobatchilarni baqolash, reklamani shakllantirishlarni kiritish mumkin.
Tijorat-vositachilik faoliyati uch asosiy vazifa hal qilingandagina foydali
bo„ladi:
1). Nafaqat ichki va tashqi bozor, balki, ularning iqtisodiy rivojlanish
tendensiyalarini baholashga imkon beradigan, ham konyunktura xarakteridagi, ham
statistik ma’lumotlar bankini o„z ichiga olgan tijorat axborotlarini yig„ish va
tarqatishning doimiy ishlab turuvchi tizimlarini yaratish.
2). Mahsulot yetkazib berish va servis xizmatlari bo„yicha shartnoma
majburiyatlarini o„z vaqtida bajarish maqsadida bozor infratuzilmasining asosiy
elesentlarini shakllantirishga imkon beruvchi moddiy-texnika bazasini – omborlar
tizimi, transport, aloqa va kommunikatsiyalar yaratish.
3). Mijozlar jalb qilish vazifasini o’z vaqtida bajarishni ta’minlovchi menejer va
savdo agentlarini tayyorlash va qayta o„qitishni uzluksiz amalga oshirish.
Savdo-bu tovarlarning oldi-sotdisi va xaridorlarga xizmat ko`rsatish bilan
bog`liq bo`lgan tadbirkorlik faoliyatidir. Savdo faoliyati yuritish shakllariga ko`ra
ulgurji va chakanalarga bo`linadi.
Ulgurji savdo - bu tovarlarni keyinchalik sotish yoki ulardan professional
foydalanish maqsadida tashkil etilgan tovarlar savdosi. Ulgurji savdo xizmati-ulgurji sotuvchining buyurtmalar bo`yicha shakllantirilgan, iste’molchilarning tovar partiyalariga ehtiyojlarini qondirish maqsadidagi faoliyati, ulgurji va chakana sotuvchilarning o`zaro harakatlari natijasidir.
Ulgurji savdo xizmatlari ulgurji savdo korxonalari tomonidan taqdim
etiladi. Ulgurji savdo korxonasi - bu keyinchalik qayta sotish maqsadida
tovarlarning oldi-sotdisini amalga oshiruvchi, shuningdek tovarlarning ulgurji
aylanishini tashkil etish bo`yicha xizmat ko`rsatuvchi savdo korxonasidir.
Ulgurji savdoning asosiy xizmati-ulgurji haridorlarga tovarlarni sotishdir.
Ulgurji savdoning qo`shimcha xizmatlari jumlasiga: tovarlarga
buyurtmalar va talabnomalarni qabul qilish, tovarlarni sotishdan oldin tayyorlash
(tovarlarni sifat bo`yicha sortlarga ajratish, tovar partiyalarini komplektlash,
qadoqlash, yuvish, tozalash, dezinfektsiyalash, o`rash, markirovkalash), tovarlarni
berish, axborot xizmatlari, iste’molchiga tovarni etkazish, qaytarilgan tovarlarni
qabul qilish va saqlash, chiqitlarni qaytarish va utilizatsiya qilish, chiqitlarni qayta
ishlashlar kiradi.
Chakana savdo-bu tadbirkorlik faoliyati bilan bog`liq bo`lmagan shaxsiy,
oila va uyda foydalanish uchun tovarlar savdosi va xaridorlarga xizmatlar
ko`rsatishdir. Chakana savdo xizmati-bu chakana sotuvchining iste’molchi bilan o`zaro harakatlarining natijasi, shuningdek chakana sotuvchining, iste’molchining yakka nusxadagi tovarlar yoki kompleks o`ralgan birliklar ehtiyojlarini qondirish
bo`yicha faoliyatidir.
Chakana savdo xizmatlarini chakana savdo korxonalari ko`rsatishadilar.
Chakana savdo korxonasi-bu tovarlar oldi-sotdisini amalga oshiruvchi
shaxsiy, oilaviy uyda foydalanish maqsadida ishlarni bajaruvchi va xizmat
ko`rsatuvchi savdo korxonasi. Chakana savdoning asosiy xizmati bo`lib, iste’molchilarga tovarlarni sotish hisoblanadi. Chakana savdo shaxobchalari aholiga zarur bo`lgan tovarlar savdo assortimentlarini shakllantirishadilar va tovarlarni tanlash va harid qilish uchun sharoitlar yaratishadilar. Savdo shahobchalariga tashrif buyuruvchilarga qulaylikni tashkil etish maqsadida axborot-maslahat xizmatlari, xarid qilish chog`ida yoki undan foydalanishda yordam ko`rsatish bo`yicha xizmatlar kabi qo`shimcha xizmatlar ham ko`rsatiladi.
Chakana savdo shaxobchasining ishi tijorat faoliyatiga va assortimentni
shakllantirish, tovarlarni qabul qilish, ularning saqlanishini ta’minlash, tovarlarni
sotishdan oldin tayyorlash va peshtaxtalarga qo`yish, haridorlarga tovarlarni taklif
etish, xaridor bilan hisob-kitob qilish, tovarlarni berish kabilarni o`z ichiga olgan
savdo-texnologik jarayonga asoslanadi.
Tovarlarni sotish savdo shaxobchalarida yoki undan tashqarida amalga
oshiriladi. Tovarlarni savdo shaxobchalarida sotish quyidagilarni oladi:
tovarlarni univermagda sotish;
tovarlarni universamda (supermarketda) sotish;
tovarlarni gipermarketda sotish;
tovarlarni savdo shaxobchasi-omborda sotish;
tovarlarni kundalik ehtiyoj mollari shaxobchasida sotish;
tovarlarni ixtisoslashtirilgan (yoki ixtisoslashtirilmagan) oziq- ovqat shaxobchasida
sotish;
tovarlarni ixtisoslashtirilgan (yoki ixtisoslashtirilmagan) nooziq-ovqat
shaxobchasida sotish;
ommaviy ovqatlanish korxonalari mahsulotlarini turli tipdagi savdo
shaxobchalarida sotish.
Mayda chakana statsionar shaxobchalarda (kiosklar, pavilionlar) tovarlarni
sotish, o`z ichiga alohida ommaviy ovqatlanish va nooziq ovqat tovarlari
turlarining cheklangan assotimentdagi sotishni oladi. Kiosk va pavilionlar orqali
nooziq ovqat tovarlari bo`lgan davriy nashriyotlar, devonxona tovarlari, suvinirlar,
tamaki mahsulotlari, shuningdek ommaviy ovqatlanish mahsulotlari hisoblangan
muzqaymoq, sharbatlar, gazlangan suvlar sotiladi.
Mayda chakana harakatdagi shahobchalarda (palatkalar, avto savdo
shahobchalari, avtolavkalar, avtodo`konlar, tsisternalar va boshqalar) tovarlarni
sotish, savdo shahobchalari soni cheklangan uzoq aholi puktlarida joylashgan
haridorlarga, savdo xizmatlarini taqdim etishning samarali shakllaridan
hisoblanadi. Undan tashqari harakatdagi chakana savdo shahobchalaridan,
yarmarkalar va bozorlardan ham foydalaniladi.
Savdo agentlari orqali tovarlarni sotish iste’molchilar uchun qulay
hisoblanadi. Odatda, savdo agentlari tomonidan tovarlarni sotishda katta e’tibor 11
axborot- maslahat ishiga, tovar xususiyatlarini iste’molchilarga namoyish qilishga
qaratiladi.
Tovarlarni pochta (jo`natma) savdosi orqali sotish, iste’molchilarga savdo
shahobchasiga tashrif buyurmasdan tovarlarni xarid qilish, ushbu shahar yoki
tumanda sotilmaydigan tovarlarga buyurtma berishlariga imkon yaratadi. Posilka
savdosi orqali asosan nooziq- ovqat mahsulotlari sotiladi. Tovarlarni sotish
bo`yicha e’lonlar reklama-axborot va davriy nashriyotlarda chop qilinadi. Savdo
shahobchalardan uzoqda joylashgan iste’molchilar, tovarlarni xarid qilish bo`yicha
talabnomalarni to`ldirishadilar, va ularni pochta orqali ta’minotchiga
yuborishadilar. Savdo shaxobchasi pochta orqali iste’molchilarga yuboradi.
Tovarlarni savdo avtomatlari orqali sotish, iste’molchilarga qo`shimcha
qulayliklarni yaratadi. Chunki ushbu avtomatlarni shaharning turli joylarida
joylashtirish mumkin (avto bekatlarda, vokzallarda, stantsiyalarda, binolar yonida).
Avtomatlarda cheklangan assortimentdagi tovarlar sotiladi.
Ular jumlasiga sigaretlar, gazlashtirilgan suv, qandolatchilik mahsulotlari,
davriy nashriyotlar va hokazolar.

4. O’zbekiston Respublikasida valyuta kursini tartibga solish

Oʻzbekiston Respublikasining Qonuni

1-bob. Umumiy qoidalar

1-modda. Ushbu Qonunning maqsadi
Ushbu Qonunning maqsadi valyuta operatsiyalarini va valyuta nazoratini amalga oshirish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat.2-modda. Valyutani tartibga solish toʻgʻrisidagi qonun hujjatlari
Valyutani tartibga solish toʻgʻrisidagi qonun hujjatlari ushbu Qonun va boshqa qonun hujjatlaridan iboratdir.
Agar Oʻzbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida Oʻzbekiston Respublikasining valyutani tartibga solish toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan boʻlsa, xalqaro shartnoma qoidalari qoʻllaniladi.
3-modda. Ushbu Qonunning qoʻllanilish sohasi
Ushbu Qonun Oʻzbekiston Respublikasining valyutaga oid yagona davlat siyosati amalga oshirilishini taʼminlash bilan bogʻliq munosabatlarni tartibga soladi.
4-modda. Asosiy tushunchalar
Ushbu Qonunda quyidagi asosiy tushunchalar qoʻllaniladi:
valyuta kursi – chet el valyutasining Oʻzbekiston Respublikasi valyutasiga nisbatan kursi;
valyutani nazorat qilish – valyutani nazorat qiluvchi organlarning valyutani tartibga solish toʻgʻrisidagi qonun hujjatlari talablariga rezidentlar va norezidentlar tomonidan rioya etilishini taʼminlashga qaratilgan faoliyati;
valyuta operatsiyalari – valyuta qimmatliklariga boʻlgan mulk huquqining va boshqa huquqlarning oʻtishi bilan bogʻliq operatsiyalar, valyuta qimmatliklaridan toʻlov vositasi sifatida foydalanish, valyuta qimmatliklarini Oʻzbekiston Respublikasiga olib kirish, joʻnatish va oʻtkazish, shuningdek Oʻzbekiston Respublikasidan olib chiqish, joʻnatish va oʻtkazish, rezidentlar va norezidentlar oʻrtasida Oʻzbekiston Respublikasi valyutasidagi operatsiyalar;
valyutani tartibga solish – valyuta qimmatliklarining muomalada boʻlish tartibini, valyuta qimmatliklariga egalik qilish, ulardan foydalanish va ularni tasarruf etish qoidalarini belgilash yuzasidan valyutani tartibga solish organining faoliyati;
valyuta qimmatliklari – chet el valyutasi, nominali chet el valyutasida ifodalangan qimmatli qogʻozlar va toʻlov hujjatlari, norezidentlar tomonidan chiqarilgan, nominalga ega boʻlmagan qimmatli qogʻozlar, sof quyma oltin;
chet el valyutasi – muomaladagi hamda chet davlat (chet davlatlar guruhlari) hududida naqd toʻlovning qonuniy vositasi boʻlgan pul belgilari, shuningdek muomaladan chiqarilayotgan yoki muomaladan chiqarilgan, ammo almashtirilishi lozim boʻlgan pul belgilari, chet davlatlarning (chet davlatlar guruhlarining) pul birliklarida hamda xalqaro pul birliklarida yoki hisob-kitob birliklarida bank hisobvaraqlarida va omonatlarida turgan mablagʻlar;
chet el valyutasi bilan bogʻliq boʻlgan hosilaviy moliya vositalari (valyuta derivativlari) – chet el valyutasini sotib olish va sotish boʻyicha shartnomalar boʻlib, ushbu shartnomalar boʻyicha majburiyatlarni bajarish muayyan muddat oʻtgach yoki chet el valyutasining miqdoriga yoxud uning kursi oʻzgarishiga qarab amalga oshiriladi;
Oʻzbekiston Respublikasi valyutasi (milliy valyuta) – Oʻzbekiston Respublikasining pul birligi (soʻm).
5-modda. Ushbu Qonunning asosiy prinsiplari
Ushbu Qonunning asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:
valyutani tartibga solish hamda valyutani nazorat qilish tizimining yagonaligi;
valyutani tartibga solish va valyutani nazorat qilish sohasidagi davlat siyosatini amalga oshirishda iqtisodiy choralarning ustuvorligi;
rezidentlar va norezidentlarning valyuta operatsiyalariga davlat organlarining qonunga xilof ravishda aralashuviga yoʻl qoʻyilmasligi.
6-modda. Oʻzbekiston Respublikasining rezidentlari va norezidentlari
Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolari, shu jumladan xorijdagi Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolari, Oʻzbekiston Respublikasida yashash guvohnomasiga ega boʻlgan chet el fuqarolari, Oʻzbekiston Respublikasida yashash guvohnomasiga ega boʻlgan fuqaroligi boʻlmagan shaxslar, Oʻzbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq tashkil etilgan barcha yuridik shaxslar, shuningdek ularning Oʻzbekiston Respublikasida va undan tashqarida joylashgan filiallari va vakolatxonalari, Oʻzbekiston Respublikasining diplomatik, savdo va boshqa rasmiy vakolatxonalari, shu jumladan Oʻzbekiston Respublikasidan tashqaridagi diplomatik, savdo va boshqa rasmiy vakolatxonalari, qarorgohlari Oʻzbekiston Respublikasida joylashgan xalqaro tashkilotlar Oʻzbekiston Respublikasi rezidentlaridir (bundan buyon matnda rezidentlar deb yuritiladi).

Ushbu moddaning birinchi qismiga muvofiq rezident tushunchasi doirasiga kirmaydigan shaxslar Oʻzbekiston Respublikasi norezidentlaridir (bundan buyon matnda norezidentlar deb yuritiladi).

2-bob. Valyutani tartibga solish
7-modda. Valyutani tartibga soluvchi davlat organi
Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki valyutani tartibga soluvchi davlat organidir (bundan buyon matnda Markaziy bank deb yuritiladi).
Markaziy bank oʻz vakolatlari doirasida:
norezidentlar tomonidan Oʻzbekiston Respublikasi hududida, shuningdek rezidentlar tomonidan Oʻzbekiston Respublikasi hududida va uning tashqarisida amal qilinishi majburiy boʻlgan normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qiladi;
valyuta operatsiyalarini amalga oshirish qoidalarini belgilaydi;
valyuta birjalari faoliyatini litsenziyalaydi va tartibga soladi;
banklar uchun ochiq valyuta pozitsiyasining limitlarini belgilaydi;
umum eʼtirof etilgan xalqaro amaliyotga muvofiq valyuta operatsiyalarining va tashqi sektorning statistikasini tayyorlaydi hamda eʼlon qiladi;
rezidentlar va norezidentlar tomonidan amalga oshiriladigan valyuta operatsiyalarini monitoring qilish tartibini belgilaydi, shu jumladan valyutani nazorat qiluvchi organlar bilan birgalikda belgilaydi;
Oʻzbekiston Respublikasi banklari uchun valyuta operatsiyalari hisobi va hisoboti shakllarini hamda ularni taqdim etish tartibi va muddatlarini belgilaydi;
tashqi sektor statistikasini tuzish uchun barcha rezidentlar va norezidentlar tomonidan taqdim etilishi majburiy boʻlgan valyuta operatsiyalarining hisobi va hisoboti shakllarini belgilaydi;
Oʻzbekiston Respublikasi banklarining valyutani tartibga solish toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga rioya etishga doir faoliyatini tartibga solishni va nazorat qilishni amalga oshiradi.

Xulosa
Yurtimizda tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish borasida amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar va dunyo mamlakatlari bilan olib borilayotgan mustahkam aloqalar natijasida mamlakatimizning eksport salohiyati oshib bormoqda.
Shuningdek, hukumatimiz tomonidan bir qator soliq, bojxona imtiyozlarining yaratilishi, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish va raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarilishi milliy mahsulotlarimizni tashqi bozorlarda mustahkam o`rin egallashlari uchun zamin yaratmoqda.
O„zbekistonning 1990–2014-yillardagi tashqi savdo dinamikasi va tarkibi.
O„zbekiston Respublikasining iqtisodiyoti mustaqillik qo„lga kiritilgunga qadar
asosan sobiq Ittifoq respublikalarini xomashyo resurslari bilan ta‟minlashga
yo„naltirilgan edi. Iste‟mol mahsulotlarining asosiy qismini respublikamizda ishlab
chiqarish imkoniyatining mavjudligiga qaramasdan, ular chetdan keltirilar edi.
1990-yilda O„zbekiston tashqi savdo aylanmasi 805,6 million dollarni, jumladan,
eksport 442,7 million dollarni, import 362,9 million dollarni tashkil etgan. Ijobiy
saldo esa 80 million dollar atrofida bo„lgan edi.O„tgan 1991–2011 -yillarda tashqi
savdo aylanmasi 27,1 barobar o„sdi, shu jumladan, eksport hajmi 29,5 barobar,
import 24,2 barobar oshdi. Bu jarayonda tashqi savdoning ijobiy saldosi 53 33
barobar ortib, oltin-valuta zaxiralarining yuqori darajada o„sishi va milliy valuta
barqarorligini ta‟minladi. Eksport va import tarkibi tubdan o„zgardi. O„zbekiston
chetga xomashyo chiqaradigan va tayyor mahsulotlar, asosan iste‟mol tovarlarini
olib kiradigan mamlakatdan bugungi kunga kelib, qo„shilgan qiymati yuqori
bo„lgan tayyor mahsulotlarni eksport qiladigan va texnik hamda texnologik
modernizatsiya qilishga mo„ljallangan yuqori texnologiyalar asosidagi uskunalarni
import qiladigan mamlakatga aylanib bormoqda.