Mavzu: Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning shakllari. Jahon infratuzilmasining rivojlanishi

Xalqaro migratsiya ikkita asosiy tarkibiy qismni o‘z ichiga oladi: emigratsiya va immigratsiya.

• Yashab turgan mamlakatlaridan doimiy yashash uchun boshqa mamlakatga chiqib ketishni.

Emigratsiya

• Shu mamlakatga doimiy yashash uchun boshqa mamlakatdan kirib kelishni bildiradi.

Immigratsiya

• Ya’ni fuqarolarni ilgari chiqib ketgan mamlakatlariga qaytarilishi jarayonini ham o‘z ichiga oladi.

Xalqaro migratsiya shuningdek repatriatsiya

Xalqaro migrantlar beshta asosiy toifaga ajratiladi:

1.immigrantlar va noimmigrantlar;
2.shartnoma bo‘yicha ishlashga kelgan migrantlar;
3.nolegal, yashirin immigrantlar;
4.boshpana so‘rovchi shaxslar;
5.qochoqlar.

Jahon xo‘jaligi aloqalarini xalqaro tartibga solish

• Butun jahon xo‘jaligining tashkil topishi uning iqtisodiy hayotining baynalminallashuvi davlatlararo xo‘jalik aloqalarini tartibga solishning mexanizmini yaratish zarurligiga olib keldi. Hozirgi davrda qandaydir tartibga soluvchi tuzilma amal qilmaydigan xalqaro iqtisodiy munosabatlar sohasini topish qiyin. Jumladan, moliya, valyuta va kredit sohalarida Xalqaro valyuta fondi (XVF), Xalqaro ta’mirlash va rivojlanish banki (XTRB), jahon savdosi sohasida – Tariflar va savdo bo‘yicha bosh kelishuv – Jahon savdo tashkiloti (TSBK – JST)ni ko‘rsatish mumkin.
• Xalqaro iqtisodiy munosabatlarni tartibga solish milliy-tashkiliy shakllardan boshlanadi. Xo‘jalik hayotining baynalminallashuv jarayoni dastlab milliy davlatlar faoliyatini xalqaro uyg‘unlashtirishga, keyin esa davlatlararo va xalqaro tashkilotlar tuzilishiga olib keldi.

Birinchi xalqaro tashkilotlar XX asrning 20-yillarida tuzilgan bo‘lsada (Millatlar ligasi – 1919 yil, Xalqaro hisob-kitoblar banki – 1929 yil), xalqaro darajada jahon xo‘jalik aloqalarini ko‘p tomonlama tartibga soluvchi tuzilmalar ikkinchi jahon urushidan keyin shakllana boshladi.

• Birinchi xalqaro tashkilotlar XX asrning 20-yillarida tuzilgan bo‘lsada (Millatlar ligasi – 1919 yil, Xalqaro hisob-kitoblar banki – 1929 yil), xalqaro darajada jahon xo‘jalik aloqalarini ko‘p tomonlama tartibga soluvchi tuzilmalar ikkinchi jahon urushidan keyin shakllana boshladi.
• 1945 yil maxsus xalqaro uyg‘unlashtiruvchi muassasalar – Xalqaro valyuta fondi (XVF) va Xalqaro ta’mirlash va rivojlantirish banki (XTRB) tashkil topdi. Hozirgi davrda ham ularning ikkalasi muhim xalqaro tashkilot hisoblanib, jahon savdosi, xalqaro kredit va valyuta munosabatlari sohalarini davlatlararo tartibga solishning tartib-qoidalarini aniqlab beradi. Urushdan keyingi davrda tuzilgan Tariflar va savdo bo‘yicha bosh kelishuv (TSBK), Yevropa iqtisodiy hamkorlik tashkiloti (YeIHT), NATOning iqtisodiy masalalarni uyg‘unlashtiruvchi komiteti (IMUK) xalqaro iqtisodiy munosabatlarni erkinlashtirish davriga to‘g‘ri keldi.
• Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning yana bir ahamiyatga molik sohasi – bu valyuta-moliya sohasidir. Xalqaro moliyaviy munosabatlarni uyg‘unlashtirish XVF, XTRB, Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti (IHRT), Xalqaro rivojlanish uyushmasi (XRU), Xalqaro moliyaviy korporatsiya (XMK) va shu kabilar doirasida amalga oshiriladi. «Katta sakkizlik» nomini olgan jahondagi yetakchi mamlakatlar (AQSh, Yaponiya, Germaniya, Fransiya, Italiya, Buyuk Britaniya, Kanada, Yevropa ittifoqi) ning har yillik kengashi bu sohada muhim rol o‘ynaydi. Bu mamlakatlarning yalpi ichki mahsuloti 2018 yilda jahondagi barcha mamlakatlar YaIMning 51,3 foizini tashkil etgan