мавзу: вариация кўрсаткичлари ва дисперсион таҳлил асослари.

Товарлар тури	Ўтган давр		Жорий давр
Товарлар қиймати, млн.сўм
Бир бирлигининг баҳоси, сўм (Р0)	Миқдори, минг дона (q0)	Бир бирлигининг баҳоси, сўм (Р1)	Миқдори, минг дона (q1)	Ўтган давр P0q0		Жорий давр p1q1	Шартли
							p0 q1		p1 q0
А Б В	300 700 1200	40 50 100	350 800 1150	45 52 106	12,0 35,0 120,1		15,75 41,60 121,00	13,5 36,4 127,2	14,0 40,0 115,0
Жами:	-	-	-	-	167		178,35	177.1	169,0

1. Индивидуал индекслар (А товар учун) қуйидагича ҳисобланади:
Баҳо
Физик ҳажми
Қиймат
Демак, А товар учун жорий даврда ўтган даврга нисбатан баҳо 16,6% га, физик ҳажм 12,5 % га ва қиймат 31,25 % ортган.
2. Умумий индекслар қуйидагича ҳисобланади:.



Демак, уччала товар бўйича жорий даврда ўтган даврга нисбатан баҳо 1,14 % га, физик ҳажм 6 % га ва қиймат 7,33 % ортган.
Ўртача индекслар. Статистикада умумий индекслардан ташқари ўртача индекслар ҳам кенг қўлланилади. Ўртача индексни ўртача арифметик ёки ўртача гармоник кўринишда тузиш мумкин. ўртача индексни қайси шаклдан ҳисоблашдан қатъий назар агрегат индекс билан бирдек натижа беради. Ўртача индекс умумий индексдан келитирилиб чиқарилиши керак. Бунинг учун умумий индекснинг суръати ёки маҳражидаги индекслаштирилаётган кўрсаткични унинг индивидуал индексидан келитириб чиқарилган айният қиймати билан алмаштириш лозимдир:

Демак, маҳсулот физик ҳажми ўртача арифметик индекси индивидуал индексларни базис даврдаги маҳсулот қийматлари билан тортиб олиб ўртача арифметик миқдор формуласи билан аниқланади:
2-Масала. Қуйидаги маълумотлар берилган.

Товарлар	Базис даврдаги товароборот (млн.сўм)	Жорий даврда базис даврга нисбатан маҳсулот ҳажмининг ўзгариш, %
А Б	100,0 30,0	+4 +10	1,04 1,10

Демак, жорий даврда ўтган даврга нисбатан А ва В товардари усун ўртача физик ҳажми 5,3 % га ошган.
Агарда умумий индекс маҳражидаги индекслаштирилаётган миқдаори (р₀), айниятга асосланиб, унинг тенг қиймати билан алмаштирсак, ҳолда умумий индексимиз ўртача гармоник индексга айланади:


3-Масала. Савдо шаҳобчаси бўйича қуйидаги маълумотлар берилган.

Товар гуруҳлари	Жорий давр товарообороти, (млн.сўм)	Баҳоларнинг пасайиши, % да	Индивидуал, баҳо индекси, ip=p1/p0
Газмоллар Тайёр кийимлар Галантерия	350 800 60	1 4 6	0,99 0,96 0,94

Демак, учала товар гуруҳлари бўйича жорий даврда ўтган даврга нисбатан баҳолар ўртача 3,3 % га пасайган (100-96,7=3,3)
Ўртача кўрсаткичлар динамикасини фақат ўрталаштирилаётган белгининг ўзгаришини кўрсатиш билан чекланмай ушбу тўплам таркиби ўзгаришини ифодалашни ҳам тақозо қилади. Буни ўрганиш учун ўзгарувчан, ўзгармас таркибли ва тузилма силжиш индексларидан фойдаланамиз:
а) ўзгармас таркибли баҳо индекси:

б) ўзгарувчан таркибли баҳо индекси:

в) Структура силжиш баҳо индекси:

2. Мустақил ишлаш учун саволлар.
1. Индекс деганда нимани тушунасиз?
2. Индексларни таснифлаш ҳақида нима биласиз?
3. Индекснинг қандай турлари мавжуд;
4. Индивидуал ва умумий индекслар дегнада қандай индексларни тушунасиз?
5. Ўртача индекслар қандай ҳосил қилинади?
6. Ўзгармас таркибли индекс қандай аниқланади ва у нимани тасвирлайди?
7. Ўзгарувчан таркибли индекс қандай аниқланади ва у нимани тасвирлайди?
8. Индекслар ўртасида қандай боғланишлар мавжуд?
Амалий машғулот – 2 соат
3. Масалалар.
11.1-Масала. Шахардаги деҳқон бозорларидан бирида сотилган айрим қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ҳажми ва уларнинг баҳоси тўғрисида қуйидаги маълумотлар берилган:

Маҳсулотлар