Mavzu: vaqtli qatorlarning additiv va multiplikativ modellari

< Servis>

Regressiya koeffitsientlarini hisoblash natijalari quyidagi rasmda keltirilgan.

Rasmdan ko‘rinib turibdiki regressiya tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega:

.

3. YUqorida tuzilgan ekonometrik modelni statistik ahamiyatligi tekshiriladi. Ekonometrik modelni ishonchliligi bir necha mezonlar yordamida baholanadi:

a) Regressiya koeffitsientlari Styudentning t-mezoni bo‘yicha;
b) Tuzilgan ekonometrik modelning ahamiyatliligi Fisherning F- mezoni bo‘yicha;
v) Avtokorrelyasiyaning mavjudligi Darbin-Uotson mezoni bo‘yicha;
g) Omillarning umumiy ta’siri R² – determinatsiya koeffitsienti bo‘yicha.
Hisoblangan Styudentning t-mezoni jadvaldagi qiymat bilan taqqoslanadi. Hisoblangan qiymat yuqoridagi jadvaldan ko‘rinib turibdiki X₁ uchun 4,22 ga teng, X₄ uchun 6,38 ga teng . Jadvaldagi t-mezonining qiymati 1,74 ga teng. Agar hisoblangan Styudent t-mezoni qiymati jadvaldagi Styudent t-mezoni qiymatidan katta bo‘lsa, regressiya tenglamasining parametrlari ishonchli deb hisoblanadi.
Demak, biz ko‘rib chiqqan masalamizda Styudent t-mezoni bo‘yicha tuzilgan ekonometrik model parametrlari ishonchli ekan.
Keyingi bosqichda hisoblangan Fisher F-mezoni qiymati jadvaldagi F-mezon qiymati bilan taqqoslanadi. Hisoblangan Fisher F-mezoni 39,64 ga teng. Jadvaldagi Fisher F-mezoni qiymati 4,6 ga teng. Agar hisoblangan Fisher F-mezoni qiymati jadvaldagi F-mezon qiymatidan katta bo‘lsa, tuzilgan regressiya tenglamasi ahamiyatli va o‘rganilayotgan jarayonga mos keladi deb aytiish mumkin.
Agar determinatsiya koeffitsienti bo‘lsa, tuzilgan ekonometrik model eng yaxshi deb hisoblanadi. YUqoridagi jadvaldan ko‘rinib turibdiki hisoblangan determinatsiya koeffitsienti .
YUqoridagi amalga oshirilgan tahlillardan quyidagi xulosaga kelish mumkin:

Tuzilgan ekonometrik modelni o‘rganilayotgan jarayonga mos keluvchi eng yaxshi ekonometrik model deb hisoblasa bo‘ladi va keyinchalik bu model asosida korxonaning asosiy ko‘rsatichlarini kelgusi yillarga bashorat qilish mumkin.
4. SHokolad ishlab chiqaruvchi firma uchun sotish hajmini 2015 yilgacha bashorat qilish uchun Trend modellaridan foydalanamiz. Trend modelida ta’sir etuvchi omil o‘rnida vaqt omili (t) olinadi. Trend modelini tuzish uchun yana MS Excel dasturidan foydalanamiz. Asosiy omil deb X₁ va X₄ larni olamiz, ularga ta’sir etuvchi omil deb vaqt omilini (t) olamiz.

Trend modellarini tuzish bo‘yicha hisob-kitoblar quyidagi rasmlarda keltirilgan.

YUqoridagi jadvallardan X₁ va X₄ uchun quyidagi trend modellar tuziladi:
;
.

Endi ushbu trend modellaridan foydalanib, korxonaning sotish hajmi (Y) ni 2015 yilgacha bashorat qiymatlarini hisoblaymiz.