Mavzu: Urug`ning dala sharotida ko`karib chiqishi va uni amalga oshirish usullari. Reja

G‘alladosh o‘simliklar urug‘larining unib chiqish bosqichlari. e-endosperm; q-qalqoncha; kp qo‘shimcha ildizlar; ep 2. I-ikkinchi barg.
Bir pallali va ikkipallali o‘simliklar urug‘larining yer osti va yer ustki unib chiqish bosqichlari o‘zaro farqlanadi. Ikki pallali o‘simliklarda ildizcha paydo bo‘lganidan keyin gipokotil o‘sib borib, murtak urug‘ pallalarini bularning orasida joylashgan kurtakcha bilan birga yer yuzasiga chiqaradi.Ana shu kurtakdan poyacha va birinchi barglar hosil bo‘ladi. Dukkakli ekinlarda ildizcha paydo bo‘lganidan keyin epikotil o‘sib boradi, urug‘pallalari esa tuproqda qoladi (35- rasm).Urug‘larning unib chiqishida ko‘zatiladigan ana shu morfologik belgilar faqat me’yorli urug‘lar uchun xos, urug‘lar me’yorli chuqurlikka ekilgan taqdirdagina ko‘zga tashlanadi. Urug‘larni juda yuza qilib ekish ham, xaddan tashqari chuqur qilib ekish ham bu belgilarning o‘zgarib qolishiga sabab bo‘ladi. Tinim holatidagi urug‘larda fermentlar, auksinlar va vitaminlar bog‘langan shaklda bo‘ladi, urug‘larga nam o‘tishi bilan bular fiziologik jihatdan faol holatga o‘ta boshlaydi. Shy munosabat bilan unib kelayotgan urug‘larda vitaminlar, holin va organik kislotalar hamda ba’zi boshqa moddalar miqdori ko‘payib qoladi. Bu moddalar miqdori sintez tufayli ham ko‘payib boradi.
Murakkab uglevodlar suvni o‘ziga biriktirib olib, oddiy qandlargacha, yog‘laryog‘ kislotalari bilan glitseringacha, oqsillar aminokislotalargacha parchalanadi. Rivojlanib kelayotgan murtakda ana shu parchalanish mahsulotlari hisobiga boshqa oqsillar, yog‘lar va uglevodlar sintezlanib boradi. 122 Mazkur jarayonlarning yuzaga chiqishi uchun yorug‘lik ko‘rinishidagi enyergiya, suv va kislorod zarur. Kraxmalli urug‘lar unib chiqar ekan, ularda kraxmal hamisha kamayib boradi, sababki, kraxmal parchalanib, zor berib, sariflanib turadi. Bu urug‘larda nam murtakning kalkonchasiga o‘tib, fermentlarni faollashtiradi. Shu fermentlar murtakka taqalib turadigan endospermga o‘tadi. Ana shu fermentlar hamda endospyerm fermentlari ta’siri ostida polisaxaridlar gulyukozaga qadar parchalanadi, hosil bo‘lgan shu glyukoza enyergetik ashyo bo‘lib xizmat qilishidan tashqari, embrion tanasi hujayralarining tuzilishiga ham sarflanib boradi. Gulykoza alohida tranzit holatda yangi moddalar sintezlanib turgan murtakka o‘tadi. Shu bilan bir vaqtda saxaroza ham to‘planib boradi. Moyli urug‘lar unib kelayotganida ularda ham asosan xuddi shunga o‘xshash biokimyoviy jarayonlar bo‘lib o‘tadi, lekin bunda yog‘ parchalanib boradi, keyin esa uglevodlar sintezlanadi, shu uglevodlardan murtak xuddi kraxmalli urug‘lardagiga o‘xshab foydalanib boradi. Oqsillarga boy urug‘lar unib chiqar ekan, bularda ham birinchi navbatda kraxmal bilan yog‘lar sarflanadi. Lekin bular murtakning o‘sib borishi uchun kifoya qilmasligi tufayli oqsilli birikmalar ham gidrolizga uchraydi, bular aminokislotalari dezaminlanganidan keyin nafas jarayoni va boshqa moddalar sintezi uchun sarflanadi.Urug‘lar unib chiqayotgan mahalda hujayralari tsitoplazmasininggidrofilligi ortib, yopishqoqligi pasayadi, gidrolitik va oksidlanish jarayonlari, fermentlarning faoliyati kuchayadi, shunga ko‘ra zahiramoddalardan hosil bo‘ladigan osm.otik faol moddalar miqdori ham ortib boradi. Urug‘larning unishi hamisha organik moddalarning qayta tuzilishi bilan bir qatorda ularning nafas jarayoni sinteziga sarflanib, kamayib borishi bilan birga davom etadi. Organik moddalar esa fotosintez jarayonlari boshlanishi bilan to‘plana boshlaydi.