Mavzu: Umumiy sitoembriologik usullardan foydalana olish

Mavzu : Gametogenez
Changchilar gul kurtagi o'sish nuqtasining bo‘rtmasidan vujudga keladi. Chang changdon epidermisi ostida joylashgan fibroz deb ataladigan maxsus mustahkam tuzilmasi faoiiyati natijassda tarqaladi va urug4chining tumshuqchasiga tushishi
bilan o'sa boshlaydi. Chang nayi bo'ylab harakati davomida generativ
yadro ikkaga boMinadi va yupqa sitoplazma qatlami bilan o'ralib,
mustaqil hujayralarga aylanadi. Chang nayi sitoplazmasi bo'ylab
harakatda bo'lgan bu ikkila hujayra erkaklik gemetalari - spermiylar
hisoblanadi. Shunday qilib, o'sayotgan changda ikkita erkaklik
gameta vujudga keladi. Vegetativ yadro va ikkita spermiyli chang
nayi paporotniksimon o 4simliklarning erkak gametofitining gomologi
hisoblanadi. Paporotniksimon o'simliklarda mavjud bo'lgan k o 4p
hujayrali anteridiy, yopiq urugMi o 4simliklarda redaksiyalangan va son- sanoqsiz ko’p xivchinli spermatozoidlar о ‘mini faqat ikki spermatsiy egallagan. Yopiq urug‘li o'simliklar gametofitidagi bu qadar kuchli reduksiyaga uchrash ularning tashqi muhitga nihoyatda moslashganligi tufayli sodir bo'lgan deb qarash mumkin. Endi gul changi o'sishining fiziologik xususiyati nimada, uni su’niy ravishda o'stirish va undan seleksiyada foydalanish mumkinmi, degan haqli savol tug’iladi.
Changning o’sishi nayining hosil bo'lishidan boshlanadi. Chang
nayi tirqish - pora orqali o'ziga y o 4l topib o\sa boshlaydi. Changning ekzina qatlamidan chiqqan sitoplazma chang nayi b o ‘ylab o’sa boshlaydi. Chang nayi sirt tomonidan sitoplazma, o ‘sa borgan sari cho’zila boradigan in tin a qatlami bilan o ‘ralgan boMadi. Yuqorida ta'kidlanganidek, etilgan changda vegetativ va generativ hujayralar shakllanadi. Chang nayining o'sishidan oldin bu ikkala hujayraning sitoplazmasi qo'shilib, bitta umumiy massani hosil qiladi va yadrolar nay bo'ylab bitta umumiy massada harakat qiladi. Nay bo’ylab
oldingi vegetativ yadroning, uning orqasidan sitoplazma harakati
bo'ylab generativ yadroning yo'nalishi kuzatiladi. UrugManish sodir
b o 4lgunga qadar, urug'chi tumshuqchasi o'zidan oziq modda - suyuq
shirinlik ajratadi. Bu shirinlik bilan tumshuqcha to’lib yaltirab turadi,
tumshuqchaga tushgan gul changi normal o’sa boshlaydi. Ikkita
va generativ yadrolarning biri tuxum xujayrasi, ikkinchisi murtak
xaltasining diploid yadrosi bilan qo4shilib, triploid yadro hosil bo’ladi. Bu triploid yadro esa, o`z navbatida, urug‘ning endosperi qismini hosil qiladi.
Ginetsey - gulli o `simliklarda murtak (megasporangiy) joylashadigan
yopiq o'rindiq bo`lib , u bir yoki bir necha mevabargning birlashishi
natijasida hosil boiadigan yopiq organ.
Urug'chi quyidagi qismlardan iborat: 1. Urug` murtak joy olgan va
o'sishi biian urug` hosil boiadigan qorin qismi. 2. Bir yoki bir nechta
ustuncha. 3. Chang tutish, qabul qilish va o 4zi orqali tugunchaning
bo£yin qismiga o ‘tish ta’minlanadigan o g lz (lab, pbume)chadan iborat.
Yuqorida ta’kidlanganidek, urug4 chi bir yoki bir necha mevabargning
birlashishidan hosil boiadi. Ayrim hollarda bir nechta mevabarg
birlashib, bir butun alohida mustaqii urug'chini hosil qilish hollari ham
kuzatiladi. Ular quyidagilar:
Bitta gulda bir necha mevabargdan vujudga kelgan mustaqii bir-biri
bilan birlashmagan urug'chilar apokarp urug'chi (ayiqtovon, suvyigir,
magnoliya singari o'simliklar) va bir necha mevabargning yon tomonlari
bilan birlashib bir butun urug'chi hosil qilgan urug'chilar to'plami
senokarp urug`chi deb ataladi.
Urug‘chi (genitsey)ning quyidagi uch xilini bir-birdan farqlash
mumkin:
1. Senokarpginetsey birlashgan mevabarglar ko‘p xonali (uyali,
boiim li) tuguncha hosil qiladi.
2. Parokarpginetsey birlashgan mevabarglar bir xonali (uvli, boiim li)
tuguncha hosil qiladi.
3. Lizokarpginetsey birlashgan mevabarglar bir butun tuguncha
hosil qiladi. Lekin parokarp - lizokarp tugunchalardan farqli ravishda
bir necha bo’limlarda birlashishdan iborat.