Mavzu: umumgeografik o`quv xaritalarini o`rganish bajardi

O’rta Osiyo va O’zbekistonda o’quv kartografiyasining tashkil qilinishi

O’rta Osiyo haqidagi dastlabki geografik va kartografik ma’lumotlar miloddan avvalgi V asrlarda yashagan yunon allomasi Geradot tomonidan yozilgn asarlarda uchraydi. Lekin bu ma’lumotlar juda kam va bazilari noto’g’ri hamdir. O’rta Osiyo haqidagi dastlabki geografik ma’lumotlar miloddan avvalgi 330-327 yillarda makedoniyalik Iskandar (Zulqarnayn)ning sharqga qilgan harbiy yurishlari vaqtida to’plangan. O’rta Osiyolik olimlar Myhammad Muso Xorazmiy, Ahmad al Farg’oniy, Jayxoniy, Bobur va bir qancha olimlar geograf sayyohlar geografiya va kartografiyaning rivojlanishiga juda katta hissa qo’shgan. Professor H.Xasanovning yozishicha xalifa Mamun topshirig’i bilan “Jaxon kartalari” tuzshga kirishildi va bu ishga M.Xorazmiy rabarlik qiladi. Bu asarni “Dunyo atlasi” desa ham bo’ladi. Bunda 70 tacha olim shug’ullangan. Kartalarni tuzish 840 yillarda tugallangan. Xorazmiyning mazkur kartalar yaratissh munosabati bilan yozligan “surat al-arz” kitobi “Xorazmiy geografiyasi” nomi bilan mashxurdir. Kitob bir necha o’nlab kartalar va ularga berilgan izohnomlardan iborat bo’lgan. Bu kitobni “Yerning surati” deb ham yuritganlar.

Xozirgi vaqtda atlasdan 4 ta karta saqlanib qolgan. Kartalarga izohlar asosan zich tarzda berilib, 537 ta eng muhim joylarning nomi va kordinatalari ko’rsatilgan.

Sharq kartografiyasini rivoj topishida Arab va Osiyo kartografiyasini asosi bo’lgan “Islom atlasi” ning o’ziga xos o’rni bor. Islom atlasining muallifi nomalum, lekin ayrim tadqiqotchilar uni Balxiy tuzgan deb taxmin qiladilar. Bu atlasda 21 ta karta bo’lib jumladan dunyoning doiraviy kartasi berilgan.