Mavzu: Uchqunli kamera

Mavzu: Uchqunli kamera

• Uchqun kamerasi yuqori energiyali zaryadlangan zarrachalar didektori bo’lib, unda zarrachaning izi ( trayektoriyasi ) metal plitalar qatori orasidagi bo’shliqni to’ldiradigan inert gazdagi uchqunlar ketma-ketligi sifatida qayd etiladi.

• Uchqun kamerasi – bu zaryadlangan zarrachalarning iz didektori bo’lib, unda zarrachaning izi uning harakat traektoriyasi bo’ylab uchqun elektr zaryadlari zanjiri orqali hosil bo’ladi. Uchqun kamerasi (1-rasm) odatda parallel metal elektrodlar tizimi bo’lib, ular orasidagi bo’shliq inert gaz bilan to’ldiriladi. Plitalar orasidagi masofa 1-2 sm dan 10 sm gacha.

• Tel uchqun kameralari keng qo’llaniladi, ularning elektrodlari ko’plab parallel simlardan iborat. Tashqi boshqaruv hisoblagichlari zaryadlangan zarrachaning uchqun kamerasiga kirganligini qayd etadi va ikkita qo’shni elektrod o’rtasida potensial farq 10 kv paydo bo’lishi uchun uning elektrodlariga o’zgaruvchan qutbli qisqa (10-100 ns) yuqori voltli impuls berishni boshlaydi.

• Zaryadlangan zarrachalar plitalar orasiga o’tadigan joylarda muhit atomlarining ionlanishi tufayli erkin erkin zaryad tashuvchilar (elektronlar, ionlar) paydo bo’ladi. Bu esa uchqun parchalanishiga (razryad) olib keladi. Chiqarish uchqunlari qat’iy ravishda lokalizatsiya qilinadi. Ular erkin zaryadlar paydo bo’lgan joyda paydo bo’ladi va shuning uchun kamera orqali zarrachaning traektoriyasini takrorlaydi.

a) Uchqun kamerasining ishlash prinsipi b) Ikki qismli uchqun kamerasining ko’rinishi c) uchqun kamerasida pionning parchalanishi

• Alohida uchqun zaryadlari elektr maydoni bo’ylab ( elektrodlarga perpendikulyar) yo’naltiriladi. Bu ketma-ket zaryadlarning birikmasi zarracha izini hosil qiladi. Ushbu trekni optik usullar bilan (masalan suratga olish) yoki elektron tarzda yozish mumkin. An’anaviy uchqun kamerasining fazoviy o’lchamlari 0,3 mm.

• Javob chastotasi 10-100 Hz. Uchqun kameralari o’lchamlari bir necha metrga teng bo’lishi mumkin. Hozirgi vaqtda o’ziga xos uchqun kamerasi deb hisoblash mumkin bo’lgan oqim kamerasi ( 1993 yilda G.E.Chikovani va B.A.Dolgoshein tomonidan ixtiro qilingan) keng tarqalgan.

• Bu shuningdek, boshqariladigan impulsli gaz didektori bo’lib, unda razryad uchqunga aylanishga ulgurmasdan, oldingi bosqichda to’xtatiladi. Buning uchun bir-biridan o’nlab sm masofada joylashgan ikkita parallel tekis metal plitalarga juda qisqa (<20 ns) yuqori kuchlanishli impuls qo’llaniladi( streamer kamerasining odatiy o’lchamlari ( 1x0,5x0,5 m3). 50 kV/sm gacha bo’lgan elektr maydon kuchi.

• Bunday qisqa impulsdan foydalanish uchqunning oldingi (streamer) bosqichida tushirishni tugatishni ta’minlaydi. Strimerlar – uchqun chiqishining parchalanishidan oldingi bosqichida paydo bo’ladigan, dala bo’ylab yo’naltirilgan, uzunligi bir necha millimetrgacha bo’lgan ionlangan gazning tor nurli kanallari. Strimerlar zaryadlangan zarracha tomonidan yaratilgan ionlanish joylarida kuchli elektr maydonida o’sadi.

• Zarrachaning parvoz yo’li bo’ylab oqimlar to’plami uning yo’lini tashkil qiladi. Treklar odatda suratga olinadi. Tasvir sifati nuqtai nazaridan, bu izlar pufak kameralarida olinganlardan biroz pastroq. Strimer kamerasining odatiy fazoviy o’lchamlari 0,2 – 0,3 mm. Strimer kameralari ko’pincha magnit maydon bilan birgalikda ishlatiladi. Ularda uchqun kameralaridan farqli o’laroq treklar har qanday yo’nalishda yaxshi takrorlanadi.

• E’tiboringiz uchun rahmat
• Tuzuvchi: Abdisalimov B