|
3. ADOLATLI DEMOKRATIK DAVLATNING QONUN USTIVORLIGI FUQAROLAR HAMJIHATLIGI VA HUQUQLARINI TA’MINLASHDAGI VAZIFALAR
Demokratik davlat- bunday davlatda davlat organlarini tashkil qilishda ularning faoliyatida mamlakat fuqarolari turli-tuman yo‘llar orqali va keng ishtirok etadi. Fuqarolarning davlat organlarini tashkil qilishda ishtiroki qonun yo‘li bilan kafolatlanadi va ularning ishtirokiga keng imkoniyatlar yaratiladi. Demokratik davlatda inson manfaati, qadr-qimmati, hayoti va ekrinliklarini ta’minlash choralarini doimiy ravishda ko‘rib boradi.
Mustaqil O‘zbekistonning birinchi Konsitutsiyasi yangi jamiyatning ishnochli huquqiy kafolatlarini shakllantiradi va mustahkamlaydi. Asosiy Konun va tomonlama va chuqur o‘ylangan umumxalq muxokamasidan keyin demokratik yo‘l bilan qabul qilindi. Konsitututsiya 6 bo‘lim, 26 bob, 128 moddadan iborat bo‘lib uning 2- bo‘limi «Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va barchlari» deb nomlanadi. Umumiy g‘oyasiz bizning ko‘p millatli mamlakatimizda mustahkam ma’naviy makonni yaratish mumkin emas. Konsitutsiya bizga inson huquqlari, ozodlik barqarorlik va taraqqiyot majmuini ifodalaydigan demokratik huquqiy va adolatli davlatni qanday qilib qurish yo‘llarini ochib beradi. 53
Huquqiy davlat- davlat tuzilishi va faoliyatning huquqqa asosilanganligi. Huquqiy davlatda quyidagi shartlar albatta bo‘lishi kerak.: xalq hokimyatining amalga oshishi; shaxs huquqi va erkinliklarining davlat –tomonidan har qanday holda buzulmasligi; Konsitutsiya va qonunning ustivorligi; hokimyatning bo‘linishi tamoyiliga amal qiladi. Sudlarning mustaqilligi. Huquqiy davlatda eng oliy qadriyat shaxs hisoblanadi.
Mamlakat Prezidenti Islom Karimov ma’naviy –ahloqiy va madaniy yuksalishni, xalqimizning azaliy turmush tarziga aylangan ma’rifat va adolatni mamalkatda demokratik jarayonlarni chuqurlashtirishning kafolatli deb biladi.
O‘zbekistonning boshqaruv shakli va siyosiy rejimiga quyidagi baho berish mumkin:
O‘zbekiston Konsitutsiyasi jahoning bir kator ilg‘or va demokratik davlatlari konstitutsion tizimiga mos keladi hamda tub aholi ma’naviy –ruhiy ehtiyojlari, an’analari, turmush tarzi uyg‘unlashtirilgan.
Fuqarolik jamiyatini shakllantirish, huquqiy demorkratik davlat barpo etishning yangicha, o‘zbekona tamoyillari ishlab chiqilgan.
Ulug‘ mutafakkir I.Kant ta’biriga ko‘ra, davlat -huquqiy qonunlarga bo‘ysungan ko‘pdan - ko‘p odamlarning yig‘indisidir. Demak, har qanday demokratiya boshboshdoqlik, so‘zamollik shiorbozlik va ayyuhannos ko‘tarish emas, aksincha qabul qilingan qounnlar doirasida bo‘ysunub yashash salohiyatidir. Buyuk bobokalonimiz Abu Nasr Forobiy: «Boshqaruv ham qonunlarning soniga va qadriyatiga bog‘liq. YAxshi boshqaruv-yaxshi qonunlaraga bog‘liq»,- degan edi. Hozirgacha qabul qilingan 200 dan ortiq konunlarning asta-sekinlik bilan amalga oshirilayotganligi bunga yaqqol misoldir.
O‘rta asrlar davrida buyuk sohibqiron Amir Temur nafaqat kuchli markaziy davlatga asos solidi. Balki uning huquq tizimining yangicha asoslarini ishlab chiqdi. Kuchli markazlashgan davlatni tuzish mustahkamlash, rivojlantirish, saqlash va bu davlatni idora qilish qonunlari majmuasi – «Temur tuzuklari»ni yaratdi. O‘zi ishlab chiqqan tuzuklarga muvofiq davlatni boshqarishda 12 rahbariy qoida ya’ni tamoyillarga amal qildi:
Islom ta’limotini , insopravarlik g‘oyalarini asosiy mafkura sifatida qabul qilib, shariat, ya’ni qonuniylikka yanada rivoj berdi.
Davlatni boshqarishda aholining barcha- tabaqalariga: sayidlar, shayxlar, huquqshunoslar, notiqlar, fozil va olim kishilar hunarmand, savdogarlar va boshqalarga tayanib ish ko‘rdi va ularning manfaat hamda huquqlarini himoya qilidi.
Davlatni iroda etishda maslahat-kengash tadbirkorlik, xushyorlik, ehtiyotkorlik bilan ish tutdi.
Davlat va jamoat ishlarini qonunlar va huquqiy tartibot talablari asosida hal qildi.
Davlat xizmatini ado etib turgan kishilarni amir va sipohlarni unvon martaba va xizmatiga yarasha moddiy va ma’naviy rag‘batlantirdi.
Davlat ishlarini adolat va insof bilan yuritdi, mazlumlarni ximosya qildi.
Mashoyih ulamo va aqlli kishilarni e’zozlab, izzat hurmatini o‘rniga qo‘ydi.
Azmu jazm bilan o‘ylab ish tutdi, bir ishni bitirmasdan turib, boshqasiga tushmadi.
Raiyat. YA’ni xalq ahvolidan doimo ogoh bo‘lib turdi uni hokim va sipohiylar etkazadigan jabr-zulmdan himoya qildi.
Boshqa mamalkatlardan panoh izlab kelgan kishilarni himoyaga olib ularga izzat- ikrom ko‘rsatdi.
Farzandlar, qavmu qarindoshlar va bir zamonlar yaxshiligi tekkan kishilarning xizmatlarini unutmadi va haqini ado etdi.
Sipohni asradi, hurmat va izzatini o‘rniga qo‘ydi.
Xulosa qilib aytganda, Amir Temur asos solgan kuchli markazlashgan davlat insoniyat tarixida yaratilgan 6 ta davlatning biridir. Amir Temur o‘z hayoti mobaynida 5 nrasaga qat’iy e’tiqod qilgan va hamisha ularga amal etgan:
Ollohga e’tiqod
Tafakkur, ya’ni fikrlash va mushohada qobilyati
Kilich- ul yigitning yo‘ldoshi……..
Iymon…. Iymonli odam xiyonat qilmaydi……..
Kitob (bitik) –barcha bunyodkorlik, yaratuvchilik va aqlidrokning, ilmu faning asosidir, hayotni o‘rgatuvchi murabbiydir».
Bugungi kunda insonparvarlik, adolatli huquqiy buyuk davlat quratyogan O‘zbekiston fuqarolari uchun ham bu qoidalar tafakkur qonun iymon, kitobga e’tiqod qilinsa foydadan xoli bo‘lmaydi.
AQSHning O‘zbekistondagi Favquloda va muxtor elchisi janob Stenli Eskudero ta’kidlaganidek, (amerikaliklar qonunni yuksak qadrlaydi va unga amal etish bilan nom qozongan) «Biz amerikaliklar qonun bilan idora qilishning afzallligiga, uning har narsadan ustun ekanligiga qattiq ishonamiz. Qonun-adolat degani. U voqelik o‘zgarishi bilan o‘zgarib boradi. Masalan bir paytlar Amerika sobiq Prezidenti Richard Niksonga uning shaxsi qonundan yuqori emasligini eslatishga to‘g‘ri kelgan edi. Buning natijasida u qonunni suiiste’mol qilayotganini tushunib, iste’foga chiqdi AQSH da moliyaviy jihatdan nochor ayblanuvchilarga davlat advokat yollash sharoitini yaratadi. Bu dalilning o‘ziyoq AQSH huquq tizimining qay darajada insonparvarlik ekanini kuo‘rsatadi. Har bir ayblanuvchida oqlovchi yollash imkoniyati mavjud. Mamlkatimizdagi ko‘plakb muhojirlar ham shunday huquqdan foydalanadilar».
Respublikaning hozirgi amaldagi Konstitutsiyasidan oldin ham Konsitutsiyalar qabul qilingan. Masalan 1927,1937,1958 yillarda Konsititutsiyalar qabul qilingan. Lekin hozirgi amaldagi Konsititsiya oldingilariga nisbatan g‘oyaviy va mazmuni tubdan farq qiladi. Sababi Konstitsiyamiz - mustaqillik va inson huquqlari garovidir…………
Do'stlaringiz bilan baham: |
