Mavzu: turkiy tillarning umumiy tavsifi reja hozirgi turkiy tillar taraqqiyotini davrlashtirish. Oltoy tillari oilasi

Sintaktik sathda

• gapning muayyan qurilishga egaligi, son bilan ifodalangan aniqlovchilarda sonda moslashuvning uchramasligi, so‘roq ma’no-sining ifodalanishida yuklamalarniing qatnashishi, aniqlovchi vazifasida keluvchi sifat, son, olmoshlarning aniqlanmishga muvofiq o‘zgarmasligi va h.k.

Leksik sathda

• lug‘at tarkibida umumiy qatlamning mavjudligi, bir bo‘g‘inli so‘zlarda mushtaraklikning yaqqol sezilishi, siyosiy-ijtimoiy muhit ta’sirida hukmron til leksikasinning o‘zlashganligi va shu kabilar.

B I L I B O L I NG!

Qiyosiy-tarixiy metod – muayyan tillardan bir-biriga teng bo‘lgan faktlarni solishtirib ko‘rib, yozma yodgorliklarda qayd qilinmagan til faktlarini qayta tiklash usulidir.

 

E’TIBOR BERING!

Odatda qiyosiy-tarixiy metod asosida qarindosh tillarni o‘z ichiga oladigan til oilalarining qiyosiy fonetikasi va qiyosiy morfologiyasi yaratiladi. So‘z yasash masalalari ham bu metod asosida tahlil qilinishi mumkin. Ammo qiyosiy leksikologiya, semantika va sintaksis sohalarida bu metod kammahsul bo‘ladi.

Fonetik tenglik	Funksional tenglik
Jabbor - gijda Jiyda - mujda	Azaq - adaq - ayaq aziq - adiq - ayiq

1. Урол-олтой тиллари агглютинатив типдаги тиллар бўлиб, уларда аффикс ва асос аниқ чегараланади, ўзак сўзформага тенг келади, ҳар бир грамматик формани алоҳида-алоҳида форма ясовчи қўшимча ифодалайди.
2. Бу тилларнинг барчасида сингармонизм у ёки бу даражада амал қилади. Бундай фонетик ҳодиса ҳинд-европа, ҳамид-семит тил оилаларида мавжуд эмас.
3. Грамматик род категорияси мавжуд эмас.
4. Қарашлилик махсус грамматик категория билан ифодаланади.
5. Бир тип турланиш хусусиятига эга бўлиб, от, сифат, олмош каби сўз туркумлари бир хил турланади. Ҳинд-европа тилларида бу сўз туркумлари турланишда ўзаро фарқланади. Шунингдек, бир туркумнинг ўзида (от туркумида) уч хил турланиш шакллари мавжуд.
6. Ҳинд-Европа тилларидаги предлог вазифасини бу тилларда кўмакчилар бажаради.
7. Аниқловчи ва аниқланмиш ўзаро сонда мослашмайди. (Бундан фин-угор, тунгус-манжур тилларининг айримлари мустасно).