shug‟ullanuvchilar organizmiga taosiri reaksiya-sini o‟rganish, jismoniy tarbiya
jarayonini samarali boshqa-rishda anatomiya, fiziologiya, bioximiya, sport
11
tibbiyoti fanla-rining qonuniyatlarinihisobga olish bilangina amalga oshirilishi
mumkin.
Shuni esda saqlash lozimki, jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati fanini
boshqa fanlar bilan bog‟liqligi bir tomonlama bo‟lmay, ikki tomonlamadir.
Jismoniy tarbiyahaqidagi fanning rivojlanishi aralash fanlarga taosir etmay
qolishi mumkin emas. Masalan, sport nazariyasi va amaliyoti psixologlar va
fiziologlarning bolalar va katta yoshdagilar organizmining potensial
imkoniyatlari degan tasavvuriga aytarli tuzatishlar kiritilishiga olib keldi.
Turizm – reja asosida oldindan mo‟ljallangan sayo‟at, ekskursiya, poxod,
tog‟ga chiqish va sayrlardan iboratki, bunda biror neomat yaratilmay, jismoniy
qobiliyat va jismoniy sifatlarni rivojlantirish va aktiv dam olishga yo‟naltirilgan
omil deb qaraladi. Geologlar, gidrogeograflarning sayohatla-ridan maolumki,
ular o‟z sayo‟atlarini moddiy qiymat yaratishga maqsadida rejalashtiradilar.
Jismoniy tarbiya jarayonida esa uning xususiy tomonlaridan foydalaniladi.
Turistik sayo‟atlarda tabiatning maolum to‟siqlaridan o‟tish kishilarda
aqliy, jismoniy, axloqiy - estetikhislat-larni tarbiyalaydi. Ularga jamoaga
munosabat, qo‟rqmaslik, kuch, chidamlilik sifatlarini rivojlantiradi. Sayo‟atda
tog‟, dala-ning turmush tarzi, unda yashash, me‟nat qilish sharoitga moslashish
malakasi va ko‟nikmalari rivojlanadi. Turizm boshqa jismoniy tarbiya
omillariga nisbatanhayotiy-amaliy sharoitda qo‟llanadigan jismoniy mashqlarga
boy. Shunga ko‟ra, ularhayotiyligi va amaliyligi bilan farqlanadi.
Jismoniy tarbiya vositasi sifatida turizm quyidagi asosiy xususityalarga
ega:
1.hayotiy-amaliyligi xususiyati. Mustaqil faoliyat, tashabbuskorlikni
tarbiyalaydi. Ra‟barlik, boshqarish, mo‟ljal olish, yo‟lni tanlash va uni to‟g‟ri
topish,haritani o‟qiy olishdek qator malakalarni shakllantiradi va rivojlantiradi.
12
2. Turizm jismoniy sifatlar vaharakatlar malakasini baravariga tarbiyalaydi,
chunki unda
ajratib olingan
mutaxas-sislikka kerak bo‟lganhislatlar
rivojlanmaydi.
3. Safarga tayyorlanish va safar davomida barcha faoliyat,hayotiy
a‟amiyatga ega bo‟lgan yurish, yugurish, to‟siqlardan oshish va boshqahayotiy-
amaliy mashqlardan foydalaniladi.
4. Turizm shug‟ullanuvchiga maolum darajadagi jismoniy tayyorgarlikka
ega bo‟lish talabini qo‟ymaydi. Shunisi bilan u sportga o‟xshaydi.
5. Turizm paytida jismoniy mashqlar organizmga iqlim sharoiti (sovuq,
issiq, shamol kabi) va marshrutining relpye-figa qarab taosir ko‟rsatadi va uning
taosiri turlicha bo‟lishi mumkin.
6. Turizmda kuch sinashish, musobaqalashish asosiy o‟rinni egallaydi.
7. Turistik sayo‟atlar katnashchilari o‟zlarining ichlari-dan ra‟barni saylab
oladilar. Ra‟bar 16 yoshdan yuqori, tajribaga ega bo‟lgan kishi bo‟lishi shart.
Turizmda ra‟barning o‟ziham qatnashchilari bilan ishtirok etadi. U maolum
qo‟shimcha vazifalarni bajaradi: turistik sayo‟at marshrutini, qatnash-chilar
tarkibini, ular shaxsini o‟rganadi, ji‟ozlarni ko‟rib chiqadi va amaliy
masalarnihal qiladi.
Sayo‟at katnashchilari yosh sayyo‟lar bo‟lsa, ularga 19 yoshdan kichik
bo‟lmagan mutaxasis yo‟riqchi etib tayinlanadi.
8. Turizm mashg‟ulotlarining asosiy formasi poxoddir. Poxodda turizm
paytida bilish kerak bo‟lgan barcha forma va usuliyatlardan foydalaniladi, bu
bilanhayotiy zaruriyharakat malakalari shakllantiriladi.
Mashg‟ulotda suzish, tirmashib chiqish vahokazolar, shuningdek,
topografiya bilan ishlash, to‟siqlardan oshishlar-ninghammasi o‟zlashtiriladi.
Turizmga jismoniy tarbiya vositasi tarzida qaraladi tabiiy to‟siqlardan
o‟tish, yuk ko‟tarishni jismoniy mashqlar bilan qo‟shib olib borish tavsiya
etiladi.
13
tarbiya jarayonida qo‟llanilgan mashqlarni tarixan shakllangan jismoniy
tarbiya tizimlaridagi belgilariga ko‟ra turkumladilar. Lekin tizimlarning
yangilanishi,
tarbiya
jarayonida
qo‟llaniladigan
mashqlarning
takomillashganlarining vujudga kelishi, yangi mashqlarning tarixan qabul
qilingan mashqlar tarkibiga sig‟may qola boshladilar. Chunki xususiyatlariga
qarab ular gimnastika, o‟yinlar, sport yoki turizm mashqlaridan deyarli farq qilar
edi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
