|
normal yoki zonal tuproqlar sinfi, bunda ettita tuproq tiplari ajratiladi.
o’tuvchi tuproqlar sinfida uchta tuproq tiplari.
anarmal tuproqlar sinfida uchta tuproq tiplari ajratiladi.
Mamlakatimizda qishloq xo’jaligining yanada rivojlanishi, tuproq haqidagi fan oldiga yangi vazifalarni,jumladan yer fondlarini o’rganish har bir jamoa va shirkat uchun mukammal tuproq kartalari tuzish vazifalarini qo’yadi. Tip deb, deyarli bir xildagi tuproq paydo bo’lish jarayonlari kechadigan hamda o’xshash fizik-geografik sharoitlarda katta maydonlarda shakllangan konkret tuproqlarga aytiladi. Hozirda 100 taga yaqin tiplari, O’zbekistonda esa tuproqlarning 22 ta tiplari va 59 tipchalari ajratilgan. Tuproqlar sistematikasida tuproq tipidan quyi(past)bo’lgan taksonomik birliklar: tipcha, rod (avlod), tur, xil va razryadlar ham ajratiladi.
Tipcha tuproq tiplari orasida ajratiladigan taksonomik birlik bo’lib, asosiy hamda qo’shimcha tuproq paydo qiluvchi jarayonlarning borishidagi ayrim sifatiy farqlar bilan haraktyerlanadi.
Avlod tipchalar orasidagi tuproq guruhlarni o’ziga birlashtiradi. Ona jinslarning tuzilishi va xossalari,sizot suvlarining kimyoviy tarkibi kabi omillar natijasida tuproqning sho’rxoklanishi, sho’rtob-lanishi va karbonatlanishi singari jarayonlarning borishi ro’y beradi
Tur-avlodlar orasida ajratiladigan tuproq guruhlari bo’lib, tuproq paydo qiluvchi jarayonlarning borish jadalligiga ko’ra ajratiladi. Masalan, podzollanish jarayonlarining gumus to’planishining jadalligi va uning chuqurligi, sho’rlanish, yeroziyalanish darajasi singarilar turlarni belgilovchi ko’rsatkichlar hisoblanadi. Tur xili-tuproqning yuqori qatlamlari va ona jismlarning mexanik tarkibiga ko’ra ajratiladi. Razryad-tuproq ona jinslarining kelib chiqishi asosida bo’linadi. Jumladan morena jinslari, allyuvial, flyuvioglyasial va lyossimon jinslar singarilarda hosil bo’ladigan tuproqlarning har qaysisi alohida razryadlarni tashkil etadi. Masalan, lyoss jinslaridagi og’ir qumoq; o’rtacha qalinlikdagi va o’rtacha gumusli sho’rtobsimon oddiy qora tuproq nomidagi qora tuproq (tip), oddiy (tipcha), sho’rtobsimon (avlod),o’rtacha qalinlik va o’rtacha gumusli (tur) og’ir qumoq (xil) lyoss jinslaridagi (razryad)ni ifodalaydi.Mamlakatimiz bepoyon sarhadlari tuproq qoplamining nihoyatda xilma-xilligi bilan haraktyerlanadi.Bu yerda shimoldagi tuproq gleyli tuproqlardan boshlab, subtropik kengliklardagi qizil va sariq tuproqlarga qadarli bo’lgan deyarli barcha tuproq tiplari uchraydi. Tekislik tyerritoriyalari bo’ylab tuproqlarning ana shunday tarqalishi gorizontal zonallilik deb ataydi. O’simlik qoplamining gorizontal tuproq zonalari ajratiladi: tundra, podzol yoki cho’l dasht va dasht zonasi. Hozirgi vaqtda tuproq-geografik rayonlashtirishda toksonomik birliklarning quyidagi sistemasi: tuproq-bioiqlim mintaqasi, tuproq bioiqlim oblasti, tuproq zonasi, tuproq provinsiyasi, tuproq okrugi va tuproq rayoni qabul qilingan.Tuproq-bioiqlim mintaqasi taxminan tyermik mintaqalarga to’g’ri keladigan katta tyerritoriyani o’z ichiga olib,tuproq paydo bo’lish jarayonlari va o’simliklar rivojlanishi tyermoenyergetik rejimlarining o’xshashligi bilan haraktyerlanadi. Tuproq zonasi tekis hududlarni tuproq geografik rayonlashtirishdagi asosiy birlik hisoblanadi. Tuproq zonachasi tuproq zonasining bir qismi bo’lib zonal tuproqlar orasidagi ma’lum tuproq tipchalari ifodalangan bo’ladi.Tuproq fasiyasi- tuproqlari o’zining tempyeratura rejimi va mavsumiy nomlanishi bilan farq qilinadigan tuproq zonasining bir qismi hisoblanadi. Tuproq provinsiyalari. Tekisliklardagi tuproq provinsiya-lari deb,maxalliy tuproq hosil bo’lish xususiyatlari bilan farqlanadigan tuproq zona yoki zonachasining bir qismiga aytiladi. Tuproq okrugi-tuproq provinsiyasining bir qismi bo’lib,tuproq paydo bo’lishiga ta’sir etuvchi omillar: joyning relefi, iqlimi, o’simliklar tarkibi, gidrogiologik sharoitlarining o’ziga xos xususiyatlari bilan harktyerlanadi.Tuproq rayoni-tuproq okrugining bir qismi bo’lib,tuproq qoplamining bir xilligi bilan ajralib turadi hamda tuproqning samarali unumdorligini oshirishga qaratilgan deyarli bir xildagi tadbirlarni olib borishni talab etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
