Mavzu: Tub modul bo’yicha indekslar, ularning tadqiqlari

Narxlar indeksi^
Oddiy narxlar indeksi o'tmishda vaqt bi rnuqtada ekanligini Tovar uchun to'langan pul narxlari uchun vaqt berilgan davrda bir Tovar narxini solishtiriladi. Umumiy narxlar indeksi o'tmishda vaqt bir nuqtada tovarlar guruhi uchun to'langan pul narxlari uchun vaqt berilgan davrida tovarlar bir guruh narxi solishtirsa. Barcha taqqoslashlar ashyodan qarshi o'tmishda vaqt nuqtasi tayanch davri deb ataladi. Muayyan indeksi uchun tayanch davri tanlashda, agar iloji bo'lsa, iqtisodiy barqarorlik davri tanlash, o'rniga yoki kengayib borayotgan iqtisodiyot cho'qqisiga yoki turg'unlik pastki yoki kamayib iqtisodiyotning yaqinbir. Taqqoslashlar kata texnologiya va iste'mol xulq va axloqni o'zgartirib ta'sir emas, shuning bilan bir qatorda, tayanch davri, so'nggi bo'lishi kerak. Tenglama (1) oddiy narxlari indeksi belgilaydi.
Oddiy narx indeksi
(1)
Bu erda: -narx oddiy indeksi;
-i yildagi narx;
-bazis yildagi narx.
Oddiy narxlar indeksi bir misol sifatida, 1989dan 15,6 narxi ma'lumotlarni plus indeksi raqamlar ikki jamoa taqdim 2012. Jadval qo'shma shtatlarda tozalangan benzin bir gallon narxini o'ylab. Tenglama, tayanch yil 1989 foydalanib, 2012 uchun oddiy narxlari indeksi hisoblash misol va jadval uchun.

9.1.-Jadval
AQShda bir gallon tozalangan benzin narxi va oddiy narxlar indeksi, 1980 va 1995 yillar basis yillar (1980-2002)

Yillar	Benzinnarxi	Narxlarindeksi —1980	Narxlarindeksi —1995
1989	1.25	100.0	108.7
1991	1.38	110.4	120.0
1992	1.30	104.0	113.0
1993	1.24	99.2	107.8
1994	1.21	96.8	105.2
1995	1.20	96.0	104.3
1996	0.93	74.4	80.9
1997	0.95	76.0	82.6
1998	0.95	76.0	82.6
1999	1.02	81.6	88.7
2000	1.16	92.8	100.9
2001	1.14	91.2	99.1
2002	1.14	91.2	* 99.1
2003	1.11	88.8	96.5
2004	1.11	88.8	96.5
2005	1.15	92.0	100.0
2006	1.23	98.4	107.0
2007	1.23	98.4	107.0
2008	1.06	84.8	92.2
2009	1.17	93.6	101.7
2010	1.51	120.8	131.3
2001	1.46	116.8	127.0
2012	1.31	104.8	113.9

Shuning uchun, 2012 yilda Qo'shma Shtatlarda kurş unsuz benzin bir gallon narxi 1989 yilga nisbatan 4,8% yuqori bo'ldi. 1989-2012 narxi indekslarini o'z ichiga olgan, jadval-1tozalangan benzin narxi 1989 asosiy yil davomida 1990 va 1991-yilda ortganligini ko'rsatadi, lekin keyin 2010 yilgacha 1989 narxi asosida har yili past bo'ldi. Jadvalda indeks sonlar uchun baza davridan boshlab 15.6 dastlabki yil 1989 hisoblanadi, yaqinroq hozirgi tayanch yildan foydalanish ehtimolga muvofiqdir. Narx tayanch yil bo’lganligi sababli 2005 foydalanib, 2000-2005 dan doimiy qoladi. Tenglama (2) yangi baza bilan indeks raqamini hisoblash uchun ishlatiladi.
Oddiy narx indeksi uchun bazani sijitish
(2)
Bu erda: -yangi narx indeksi;
- eski narx indeksi;
- yangi baza asosida hisoblangan eski narx indeksi.
1995 uchun tayanch yil o'zgartirish uchun, yangi baza = 92,0 unutmang. 2002 uchun yangi narxlari indeksi topish tenglama (2) dan foydalanib,

Shunday qilib, Amerika Qo'shma Shtatlarida tozalangan benzin uchun 2002 narx u 1995 yilga qaraganda 13,9% yuqori bo'ldi. Narxlar indeksi to'liq majmui uchun jadval 1 qarang.
Umumiy narx indeksi


Garchi har qanday individual Tovar uchun narx indeksi qiziqarli bo'lgan nima muhimroq birgalikda olingan tovarlar bir guruh iborat bi rindeksi qaysi yashash va yoki iste'molchilar bir qator uchun hayot sifatini narxini ta'sir qilishi mumkin.Umumiy indeksning ikki turi mavjud :tortilmagan umumiy indeks va tortilgan umumiy indeks.
Tenglama (3) belgilangan bir tortilmagan umumiy narxlar indeksi, bozor savatidagi barcha ob'ektlar ustida tengo g'irlik qo'yadi.
Indekslashtirilayotgan belgi miqdor belgi bo’lsa, bunday indekslar miqdor ko’rsatkichlari indekslari deyiladi.
Boshqa ko’rsatkichlarga qaraganda, bu vazifani juda ko’p hollarda mahsulot birligining bahosi bajaradi. Bahoni miqdorga ko’paytirib, har bir mahsulot turining qiymatini aniqlaymiz va bu individual qiymatlarni qo’shib mahsulotlarni barcha turlari va guruhlari bo’yicha ularining umumiy hajmi aniqlanadi. Bahodan tashqari, mahsulot bir birligini tannarxi, mahsulot bir birligiga sarflangan mehnat xarajatlari kabilar ham bu vazifani, ya’ni taqqoslagich (vazn) rolini bajarishi mumkin.
Umumiy indekslar agregat va o’rtacha shakllarda bo’ladi. Agregat indekslar deb, maxsus taqqoslagichlar (vazn) yordamida joriy va o’tgan davrlar uchun hisoblangan to’plamlarni o’zaro taqqoslashga aytiladi.
Statistikada, deyarli hamma hisoblar o’z umumiy ifodasini matematik formulalarda topgani tufayli agregat shakldagi indeksni ham quyidagicha formula ko’rinishida yozish mumkin.

Bu indeks mahsulot ( yoki tovar oboroti) hajmining umumiy indeksidir. Bu erda va joriy va bazis davrlardagi mahsulot qiymati.
Ko’rinib turibdiki, bu indeks mahsulot fizik hajmini emas, uni qiymatining o’zgarishini xarakterlamoqda, ya’ni baho o’zgarsa, qiymat ham o’zgaraveradi. Shuning uchun faqatgina mahsulot fizik hajmini o’zgarishini aniqlash uchun indeks vaznlari ikki davr uchun ham bir xil olinishi kerak. Boshqacha aytganda, bizning maqsadimiz indekslashtirilayotgan belgi (q) o’zgarishini o’rganish bo’lib, vaznlarning o’zgarishi umumiy o’zgarishga o’z ta’sirini o’tkazmasligi kerak. Demak, vaznlar bir davr uchun olinadi.
Shunday qilib, fizik hajmi indeksini tuzishda vazn sifatida o’tgan davr baholari (ko’p yil bo’lsa baza qilib olingan bir yil bahosi) olinadi. Fizik hajmi indeksi formulasini quyidagicha yozish mumkin.

bu erda: q₁p₀ - joriy davrdagi mahsulotning qiymati (o’tgan davr bahosida); q₀p₀ – bazis davridagi mahsulotning qiymati.
Har qanday agregat indeksni boshqa indekslardan farqi va o’ziga xos xususiyati shundaki, uning sur’ati va maxrajida ikki ko’rsatkich ko’paytmasining yig’indisi keltiriladi, ulardan bittasi, ya’ni indekslashtirilayotgan belgi o’zgaradi, ikkinchisi – indeks vazni o’zgarmas bo’ladi.
Indekslar yordamida nafaqat miqdor ko’rsatkichlari, balki sifat ko’rsatkichlari ham o’rganiladi. Ularga baho, tannarx, hosildorlik, mehnat unumdorligi, rentabellik darajasi va boshqalar kiritiladi. Bu ko’rsatkichlar bo’yicha ham individual va umumiy indekslar hisoblaniladi. Masalan, hosildorlik individual indeksini hisoblash uchun, joriy yilda bir gektar erdan olingan hosilni o’tgan yilga nisbati olinadi.


, bu erda Y-hosildorlik, ts/ga.

Sifat ko’rsatkichlari indekslarini hisoblashda quyidagi holatga e’tibor berishimiz shart. Masalan, sut, go’sht, chit, poyafzal va shu kabilar bo’yicha bahoning o’zgarishini o’rganish uchun umumiy indeks agregat (yoki o’rtacha) shaklda hisoblanadi. Bu erda bajariladigan ishlar miqdoriy ko’rsatkichlarni indekslashtirish ishlaridan hech qanday farq qilmaydi. Agarda turdosh to’plam indekslashtirilsa, bu erda o’rtacha ko’rsatkich (masalan, o’rtacha baho, tannarx yoki hosildorlik)o’zgarishi o’rganiladi. Bu holatlarni alohida o’rganish uchun sifat ko’rsatkichlarining agregat indekslarini hisoblashdan ishni boshlaymiz.

Baho umumiy indeksini agregat shaklda hisoblash uchun, bizga har bir tovar bo’yicha uning bahosi va sotilgan miqdori to’g’risida ma’lumotlar ma’lum bo’lishi kerak. Bu ma’lumotlar to’plangandan keyin joriy davr qiymatini o’tgan davr qiymati bilan taqqoslaymiz. Lekin o’tgan davr qiymati joriy davr miqdori bo’yicha hisoblanadi, ya’ni p₀q₁. Umumiy agregat indeks quyidagi ko’rinishni oladi:

bu erda: p₁ va p₀ – joriy va o’tgan davrlarda mahsulot bahosi; q₁ – joriy davrdagi mahsulot miqdori ( fizik hajmi).
Yuqorida keltirilgan indeksda (J_p) vazn sifatida joriy davrdagi mahsulot miqdori(fizik xajmi) olingan (q₁). Nega? Bunday qilishdan maqsad, birinchidan, agarda indeksning sur’atidan maxraji ayrilsa, joriy davrda o’tgan davrga nisbatan sotuvchining tovarlar bahosining o’zgarishi hisobidan olgan foydasi (zarari) kelib chiqadi. Boshqacha aytganda, xaridorning baho o’zgarishi hisobidan tejab qolgan yoki ortiqcha sarflangan xarajatlarining miqdori kelib chiqadi. Ikkinchidan, agregat indeksni joriy davr miqdorlarida hisoblash bilan biz baho, miqdor va qiymat o’rtasidagi indekslarni o’zaro bog’liqligini saqlab qolamiz. Shunday haqiqat mavjud, o’zaro bog’liq ko’rsatkichlar asosida hisoblangan indekslar ham o’zaro bog’langan bo’lishi kerak.
Ma’lumki, umumiy indeks bir paytning o’zida individual indekslardan hisoblangan o’rtacha indeksdir. Shuning uchun ham har qanday umumiy indeks o’rtacha garmonik yoki arifmetik indeksga o’zgartirilishi mumkin.
Baho agregat indeksini o’rtacha garmonik indeksga aylantirishni ko’rib chiqaylik:
.
O’rtacha garmonik indeksga aylantirish uchun bahoning individual indekslardan foydalanamiz:
i_p = , bu erdan .
Bu tenglikdan foydalanib, agregat indeksning maxrajidagi r₀ ni bilan almashtiramiz. Indeksni sur’ati o’zgarmasdan qoladi. Natijada, bahoning umumiy indeksi quyidagi ko’rinishni oladi:
=

O’rtacha garmonik indeksni boshqa sifat ko’rsatkichlari bo’yicha ham aniqlash mumkin. Masalan, mahsulot tannarxi bo’yicha u quyidagi ko’rinishni oladi:

Shu paytgacha ko’rib chiqqan hodisalarda bevosita qo’shib bo’lmaydigan (natural shaklda) bo’laklardan tashkil topgan to’plamda indekslashtirilayotgan belgining o’rtacha o’zgarishini o’rgandik. Biroq, sifat ko’rsatkichlarining dinamikasini o’rganishda turdosh birliklardan tashkil topgan to’plamning o’rtacha o’zgarishini o’rganishga to’g’ri keladi. Masalan, respublikada beshta konserva zavodi bor va hammasi bir xil mahsulot ishlab chiqaradi. Ularda ishlab chiqargan mahsulotlarining tannarxi turlicha. Bizga o’rtacha tannarxning o’zgarishini o’rganish zarur. Yoki go’sht mahsulotini olaylik. Go’sht Toshkent shahrining barcha bozorlarida sotiladi. Oloy bozoridagi baho bilan Yunusobod bozoridagi baho bir xil emas. Biz joriy davrda o’tgan davrga nisbatan go’sht bahosini Toshkent shahridagi dinamikasini o’rganmoqchimiz. Bu erda ham o’rtacha bahoni o’zgarishi o’rganiladi. Shu maqsadda joriy va o’tgan davrlar uchun o’rtacha bahoni hisoblaymiz. Ma’lumki, o’rtacha baho tovar qiymatini uning miqdori (soni)ga bo’lish bilan aniqlanadi, ya’ni

Bu ko’rsatkichni joriy va o’tgan davrlar uchun hisoblaymiz:

;
Joriy davrdagi o’rtacha bahoni o’tgan davrga bo’lsak ( ), o’rtacha bahoni dinamikasi kelib chiqadi, buni statistikada o’zgaruvchan tarkibli indeks deb yuritiladi:
.

Bu indeksning o’zgaruvchan tarkibli deb nom olishiga sabab shuki, unda o’z ifodasini topgan o’rtachalar nafaqat indekslashtirilayotgan belgini to’plamning alohida ob’ektlaridagi o’zgarishi hisobidan emas, balki shu ob’ektlarning umumiy to’plamdagi hissasining o’zgarishi hisobidan o’zgarishi mumkin. Boshqacha aytganda, har qanday belgi o’rtachasining o’zgarishiga, birinchidan, o’rtalashtirilayotgan belgi miqdorining o’zgarishi ta’sir etsa, ikkinchidan vaznlar o’zgarishi ta’sir qiladi. Masalan, beshta konserva zavodida bir xil mahsulot (tomat pastasi) ishlab chiqariladi. Tomat pastasining o’rtacha tannarxi har bir korxona tannarxiga bog’liq bo’lib qolmasdan, korxonalar ishlab chiqargan mahsulotining hajmiga ham bog’liqdir. Shuning uchun ham tannarxning o’zgaruvchan tarkibli indeksi mahsulot o’rtacha tannarxining har bir korxonadagi tannarxning o’zgarishi va umumiy ishlab chiqarilgan mahsulotda har bir korxona hissasining o’zgarishi hisobidan o’zgarganligini o’zida ifoda etadi.

Ma’lumki, o’rtacha baho tovar qiymatini uning miqdori (soni)ga bo’lish bilan aniqlanadi, ya’ni

Joriy davrdagi o’rtacha bahoni o’tgan davrga bo’lsak, o’rtacha bahoni dinamikasi kelib chiqadi, buni statistikada o’zgaruvchan tarkibli indeks deb yuritiladi:

O’rtacha ko’rsatkichning o’zgarishiga ikki omil ta’sir ko’rsatadi: 1) indekslashtirilayotgan ko’rsatkichni o’zgarishi, 2) umumiy hajmda har bo’lak hissasining o’zgarishi. Bu omillarni ta’sirini baholash uchun o’zgarmas tarkibli va tarkibiy siljishlar indekslari hisoblanadi.
Bu uchala indeks o’zaro bog’liq indekslardir, ya’ni:
Indekslar, yuqorida ta’kidlanganidek, taqqoslanish asosiga qarab bazisli va zanjirsimon indekslarga bo’linadi. Agarda o’rganilayotgan qatorning hadlari baza sifatida qabul qilingan bitta had bilan taqqoslansa, bunday indekslar bazisli indekslar deyiladi, agarda har bir had o’zidan oldin keladigan had bilan taqqoslansa unday indekslar zanjirsimon indekslar deb yuritiladi.
Masalan, tovar miqdori bo’yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan:

Choraklar	I	II	III	IV
Miqdor darajalari	q1	q2	q3	q4

Birinchi chorakni taqqoslash bazasi deb qabul qilsak, bazisli indekslar quyidagicha ko’rinish oladi:

Zanjirsimon indekslarni quyidagicha yozish mumkin:

Bazisli va zanjirsimon indekslar o’rtasida quyidagicha bog’liqlik mavjud. Bundan foydalanib, ularni biridan ikkinchisiga o’tish mumkin:


= x x yoki : =

Bu o’zaro bog’liqlikni doimo esda tutish kerak, chunki u individual indekslar uchun shartsiz bajariladigan ishdir. Ushbu bog’liqlikni umumiy indekslarga to’g’ridan-to’g’ri ko’chirib bo’lmaydi, chunki vaznlar turlicha. Agarda hamma indekslar bitta vaznda hisoblansa, u bog’liqlikni umumiy indekslarga ham qo’llash mumkin (hayotda juda kam uchraydigan voqea).

Yuqorida keltirilgan misolimizda tovar miqdori emas, balki qiymati berilgan deb faraz qilaylik:

Choraklar	I	II	III	IV
Qiymat darajalari	q1r1	q2r2	q3r3	q4r4

Bunday sharoitda bazisli va zanjirsimon indekslarning vazn masalasi turlicha echiladi. Masalan, mahsulot fizik hajmining zanjirsimon indeksini hisoblashda vazn o’zgarmas bo’lishi mumkin, ya’ni quyidagicha:

Bu indekslarning hammasi bitta vaznda hisoblanganligi uchun doimiy vaznli indekslar deb ataladi. Bu erda ham individual indekslarga o’xshab zanjirli indekslardan bazisli indekslarga o’tish mumkin.



Zanjirsimon indekslar qatorini tuzishda boshqacha ish tutamiz. Har bir davr uchun fizik hajm indeksini hisoblashda o’zidan oldingi davr bahosi vazn rolini bajaradi. Ularni quyidagicha yozamiz:

Bu indekslarning har birida vazn o’zgarganligi uchun ularni o’zgaruvchan vaznli indekslar deb ataladi.
Bunday indekslarni (doimiy va o’zgaruvchan vaznli) boshqa ko’rsatkichlar (baho, tannarx va h.k.) bo’yicha ham hisoblash mumkin.
Iqtisodiy hodisa va jarayonlarning faqatgina zamonda o’zgarishi emas, balki makonda o’zgarishini o’rganish ham juda katta ahamiyatga ega. Bozor iqtisodiyoti sharoitida bu ish zaruriyatga aylanadi.
Turli hudud(territoriya)larga taalluqli hodisalarni taqqoslash hududiy indekslar deyiladi. Ular ham individual va umumiy indekslarga bo’linadi.
Individual indekslar hodisani hududlar bo’yicha bo’lgan nisbatini tavsiflaydi. Bu indekslarni hisoblashda hech qanday qiyinchiliklarga duch kelmaymiz. Chunki bu erda vazn masalasi muammosi yo’q. Lekin, umumiy hududiy indekslarni hisoblash jarayonida vazn masalasini aniqlashda ancha-muncha qiyinchiliklar mavjud. Bu erda, ayniqsa, taqqoslash bazasi va vazn qilib qaysi bir hududni olish to’g’riligini hal qilish murakkab ishdir. Bu muammo, birinchi navbatda kuzatish oldiga qo’yilgan maqsad va vazifalarga qarab echiladi. Masalan, Jondor va Kogon tuman dehqon bozorlarida sotilgan mahsulotlarning bahosini taqqoslamoqchimiz. Bu erda qaysi bir tumanda sotilgan mahsulot miqdorlarini vazn sifatida olish to’g’ri bo’ladi? degan savol tug’iladi. Bu savolga quyidagicha javob berish mumkin. Agarda Jondor tumanida Kogon tumaniga nisbatan baho o’zgarishi o’rganilsa, hududiy indeks quyidagicha yoziladi:

Agarda Kogon tumanida Jondor tumaniga nisbatan baho o’zgarishi o’rganilsa, hududiy indeks quyidagicha yoziladi:

.

Demak, birinchi indeksda taqqoslash bazasi qilib, Kogon tumanidagi baho, vazn vazifasini bajarish uchun esa Jondor tumanidagi mahsulot hajmi qabul qilindi. Ikkinchi indeksda esa, aksincha.

Hududiy indekslarni hisoblashda vazn vazifasini bajarish uchun umumiy hudud ko’rsatkichlari ham olinadi. Masalan, ikkita tumanning dehqon bozorlarida sotilgan mahsulot miqdori qo’shib olinishi mumkin. Unda hududiy indeks quyidagi ko’rinishni oladi:
.

Miqdor ko’rsatkichlari indekslashtirilayotganda vazn vazifasini o’rtacha darajalar ham bajarishi mumkin. Masalan, mahsulot fizik hajmi hududiy indekslarni hisoblamoqchi bo’lsak, vazn o’rnida o’rtacha bahoni ishlatish mumkin, ya’ni

.
Oxirgi xulosa va taklif shuki, umumiy hududiy indekslar hisoblanayotganda vaznni tanlash eng qiyin va muhim masalalardan biri va u tekshiruvchining oldiga qo’ygan maqsad va vazifaga bog’liqdir.
Biz indekslarni yuqorida murakkab to’plamlarni o’rganuvchi instrument sifatida ko’rib chiqdik. Biroq, ularni statistikadagi roli bu bilan kifoyalanmaydi. Indekslarda undan kam bo’lmagan, balki undan ham muhimroq yana bir xususiyat, ya’ni murakkab ko’rsatkichlarni o’zgarishida alohida omillarni rolini o’lchash mavjuddir.
Mohiyati bo’yicha, omillar rolini baholash imkoniyatlari agregat shakldagi umumiy indekslarni tuzishda yaratilgan. Ayrim kompleks ko’rsatkichlarni ko’rib chiqaylik. Ulardan biri tovar oborotidir. Bu ko’rsatkichni sotilgan masulotlar miqdori va ular baholarining ko’paytmasi shaklida ifodalash mumkin, ya’ni . Ko’rinib turibdiki, tovar oborotining qiymati sotilgan tovarlar miqdori va bahosining o’zgarishi hisobidan o’zgarishi mumkin. Qishloq xo’jaligida esa yalpi hosilning o’zgarishi bevosita ekin maydoni va hosildorlikning o’zgarishiga bog’liq.
Bu bog’liqliklarni o’rganish statistikada juda katta ahamiyatga ega: birinchidan har bir omilning ta’siri alohida baholanadi; ikkinchidan, menejerlar bu ko’rsatkichlardan kompaniya faoliyatini boshqarishda foydalanadi va h.k.
Alohida omilning ta’sirini aniqlash uchun, omillar ko’paytmasi shaklida berilgan natijaviy belgida o’rganiladigan belgiga o’zgaruvchan belgi deb, qolganlarini esa doimiy deb hisoblash kerak. Agar biror aniq ko’rsatkich (k) ni ikki omil (a va v)ning ko’paytmasi shaklida ifoda etilsa, nisbat k ko’rsatkichning a omil hisobidan, nisbati esa v omil hisobidan o’zgarishini ko’rsatadi. Omillarni bunday darajada ajratish va boshqa omillar ta’sirini abstraktsiyalash doimiy deb qabul qilingan omillarni qaysi davr darajasida ko’rish uchun zarur. Bu ishni bajarish uchun nazariy jihatdan bir necha variant bo’lishi mumkin:
- indekslashtirilayotan omillarni o’rganishning birin-ketinligidan qat’iy nazar doimiy omillar bazis davri darajasida olinadi;
- doimiy omillar joriy davr darajasida ko’riladi: (a omilni ta’siri) va (v omilni ta’siri);
- tekshirilayotgan omillarning har biri boshqa (kelgusi) omillarni ta’sirini aniqlashda joriy davr darajasida qo’yiladi: agar a omil ta’siri quyidagi nisbat bilan aniqlansa, v omil ta’siri quyidagi nisbat bilan hisoblanadi.


XULOSA
Bu variantlar soni omillar soniga bog’liq, ya’ni omillar soni qancha ko’p bo’lsa, tegishli ravishda variantlar soni ham ortib boradi va aksincha.
Statistik indekslarini o’rganishda yana bir qoidani bilish zarur. Agar natijaviy ko’rsatkichni biz hajm va sifat omillarining ko’paytmasi deb ifodalasak, bu paytda natijaviy ko’rsatkichga hajm ko’rsatkichining ta’sirini aniqlash uchun sifat ko’rsatkichi bazis darajasida belgilanadi. Agarda sifat ko’rsatkichining ta’siri aniqlansa, hajm ko’rsatkichi joriy davr darajasida belgilanadi.
Baho, fizik hajm va tovar oboroti indekslari o’zaro bog’liq va biri-birini taqozo qiluvchi indekslardir. Baho indeksini (Jp)ga sotilgan tovarlar fizik hajmi (J_q) ga ko’paytirsak, tovar oborotining haqiqiy baholardagi umumiy indeksi kelib chiqadi.
J_p ∙ J_q = J_pq

Foydalanilgan adabiyotlar

Asosiy adabiyotlar:	1.McClave, James T. Statistics / James T. McClave, Terry Sincich.—12th ed. 2013. – 814 p. 2.Statistics for Managers: Using Microsoft Excel, Fifth Edition by David M. Levine, David F. Stephan, Timothy C. Krehbiel, and Mark L. Berenson. Pearson Education, Inc, 2008,538 r. 3.Statistika. Darslik. Prof. Shodiev X. va Xabibullayev I. tahriri ostida. – T.: Iqtisod-moliya, 2013. 4.Shodiyev X. va Xabibullaev I. tahriri ostida. Statistika bo`yicha praktikum. –T.: Tafakkur bo`stoni, 2015. 5.Soatov N.M. Statistika. – T.: Ibn Sino, 2003
Qo’shimcha adabiyotlar:	1.Елисеева И.И. Статистика: учебник. –M.: ЮРАЙТ, 2012. –559 с. 2.Shodiev X. Moliya statistikasi: darslik. – T.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2010. – 320 b. 3.Nabixo’jaev A. va boshqalar. Moliyaviy dasturlash. O’kuv qo’llanma. – T.: Iqtisodiyot, 2010
Internet resurslar:	www.ziyonet.uz www.lex.uz www.stat.uz www.mehnat.uz www.mf.uz www.tfi.uz www.mfer.uz www.conomical.uz www.cisstat.com www.gks.ru www.unstats.un.org

^DevidM. Levine, David Stephan, Timothy C. Krehbiel, Mark Berenson. Statistics for Managers. Prentice Hall, 2005. 710-712 p.p.