Mavzu: transformatorning tuzilishi va ishlashi

Mashg‘ulotning borishi

Asosiy atamalar va tushunchalar:

-transformator

-o‘zgaruvchan tokni transformasiyalash

 -yuksaltiruvchi transformator

-pasaytiruvchi transformator

-transformatsiya koeffitsiyenti

 

1. 
   I. Darsning tashkil etilishi: (2 minut)
   
2. 
   a) sinfga kirishda o`quvchilar o‘qituvchi tayyorlagan emblemalarini oladilar va borib o‘tiradilar.
   
3. 
   b) salomlashish, davomatni aniqlash;
   
4. 
   c) o‘quvchilarni darsga hozirligini ko‘rib chiqish.
   

Darsning blok-chizmasi

 

	Dars bosqichlari	Vaqti
1.	Tashkiliy qism	2 minut
2.	Uy vazifasini so‘rash	6 minut
3.	Yangi mavzu bayoni (kichik ma’ruza)	16 minut
5.	Yangi mavzu bo‘yicha masala yechish va test o‘tkazish	15 minut
6.	O‘quvchilarni rag‘batlantirish	3 minut
7.	Uyga topshiriqlar	3 minut

 

1. 
   O‘tilgan mavzu bo‘yicha so‘rash ( 6 minut)
   

    O‘quvchilar guruhlarga bo‘linib olinadi.       

         1- guruh:  Amper guruhi                                                                                 2- guruh: Volt guruhi                                                                                           3- guruh:  Om  guruhi        

 

O‘qituvchi tomonidan oldindan tayyorlab qo‘yilgan savol va topshiriqlarni guruh sardorlari  chiqib tanlab oladilar.

1-guruhga “Induksion tokning yo‘nalishini  tushuntiring”

2-guruhga “O‘zgaruvchan tok va uning grafigini qanday hosil qilish mumkin.”

3-guruhga “Induksion tok feneratorining tuzilishi va  ishlash prinsipini tushuntiring”.

Guruhlar taqdimoti

 III. Yangi mavzu bayoni (16 minut).

Reja:

1.Transformatorning tuzilishi va ishlashi.

2. 
   Yuksaltiruvchi transformator .
   
3. 
   Pasaytiruvchi transformator.
   
4. 
   Transformatorda energiyaning aylanishi.
   
5. 
   Transformatsiya koeffitsiyenti.
   

 

O‘qituvchi tomonidan kompyuter orqali dioproektorda o‘quvchilarga transformatorning tuzilishi va ishlashi  ekranda ko‘rsatiladi va transformatorga ta’rif beriladi.

O‘zgaruvchan tokning chastotasini o‘zgartirmasdan kuchlanishni bir qiymatdan ikkinchi qiymatga  o‘zgartirib beruvchi asboblar transformatorlar deyiladi.

Generatorlarda hosil qilingan kuchlanish ularning quvvatiga qarab turlicha bo‘ladi. Bundan tashqari uzoq masofalarga elektr energiyasini uzatishda simlarning qizishi tufayli isroflar bo‘ladi. Bunday hollarda o‘zgaruvchan tokning kuchlanishini bir qiymatdan ikkinchi qiymatga o‘zgartish zaruriyati tug‘iladi. Bu vazifani transformator deb ataluvchi elektr mashinasi bajaradi.

Transformator ikkita chulg‘am va o‘zakdan iborat. Kuchlanishni ko‘paytirib beruvchi transformatorni yuksaltiruvchi transformator, kamaytirib beruvchi pasaytiruvchi transformator deyiladi.

Yuksaltiruvchi transformatorda birlamchi chulg’am yo`g`on simdan kam o‘ramli qilib yasaladi.  Ikkilamchi chulg’am nisbatan ingichka simdan ko‘p o‘ramli qilib yasaladi.

Yuksaltiruvchi transformatorda n₂>n₁ va U₂>U₁  bo`ldi. Pasaytiruvchi transformatorda  n₂1va U₂1  bo‘ldi.

Transformatorda energiyaning aylanishi. Transformator birlamchi chulg‘amidagi ma’lum kuchlanishli elektr energiyani ikkilamchi chulg‘amdagi boshqa kuchlanishli elektr energiyaga aylantiradi.

Transformatorning  ikkilamchi chulg‘amida kuchlanish necha marta ortsa tok kuchi shuncha marta kamayadi.

 

U-  Birlamchi o‘ramdagi kuchlanish.      

I-  Birlamchi o‘ramdagi tok kuchi

U- Ikkilamchi o‘ramdagi kuchlanish

I- Ikkilamchi o‘ramdagi tok kuchi

         Transformasiya koeffisiyentini quyidagi formula bilan aniqlanadi.

k=  yoki                 k=      

                                                                                                                              bu yerda    birlamchi va ikkilamchi galtakdagi o‘ramlar soni                                                                                                                                           Transformatorning foydali ish koeffisiyenti { FIK}                                                                                                                                                                                                                                                                             

Takomillashgan transformatorlarning FIK juda yuqori bo‘lib, 99% tashkil etadi.

 

1. 
   Mustahkamlash: (15 minut)
   

Masalani yechish.

Birlamchi chulg‘amda 300 ta o‘ram bor. Agar transformatorning transformatsiya koeffitsiyenti 15 ga teng bo‘lsa, yuksaltiruvchi transformatorning ikkilamchi chulg‘amida nechta o‘ram bo‘ladi?                              

Berilgan               Formula                        Yechish                                                                          300.15=4500 

 

O‘qituvchi tomonidan oldindan tayyorlab qo‘yilgan ijodiy test savollari kadoskop orqali  slaydda ko‘rsatiladi. O‘quvchilar testni o‘qib, daftarlariga javobini belgilaydilar.

 

1. 
   “Transformator- …asbob” . Gapni davom ettiring.
   
2. 
   A) o‘zgarmas tokning kuchlanishini o‘zgartiruvchi
   
3. 
   B) o‘zgaruvchan tokning kuchlanishini o‘zgartiruvchi
   
4. 
   C) o‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilovchi
   
5. 
   D) o‘zgaruvchan tok chastotasini o‘zgartiruvchi
   
6. 
   Transformatorning o‘zagi nima sababdan alohida listlardan yig‘iladi
   
7. 
   A) mustahkamligini oshirish uchun
   
8. 
   B) magnit kuch chiziqlarni to‘plash uchun
   
9. 
   C) magnit maydonini kuchaytirish uchun
   
10. 
    D) isroflarni kamaytirish uchun
    
11. 
    k<1 bo‘lganda … transformator deyiladi.
    
12. 
    A) pasaytiruvchi B) yuksaltiruvchi
    
13. 
    C) chulg‘amli D) tok hosil qiluvchi
    

 

O‘quvchilar testning javobini topib bo‘lgandan so‘ng, o‘qituvchi tomonidan testning javobi ekranda ko‘rsatiladi. O‘quvchilar bir-birlarining testini almashtiradi va tekshiradi. O‘qituvchi test savollari orqali hamma o‘quvchilarga reyting ball qo‘yadi.

 

1. 
   O‘quvchilarni rag‘batlantirish va baholash (3 daqiqa)
   

     Dars yakunida o‘quvchilar to‘plagan ballariga qarab rag‘batlantiriladi.

 

1. 
   Uyga topshiriq: ( 3 minut)
   

Mavzuni o‘qib kelish va savollariga javob yozib kelish.

Transformator (ishdan chiqqan) olib, uning chulg‘amidagi simlarni yeching va chulg‘amlardagi o‘ramlar sonini sanang. Transformatorning tuzilishini ko‘zdan kechirib, xulosalaringizni daftarga yozing.