Mavzu: transformatorlarning xarakteristikalari va qo’llanilishi

Transformator nimadan iborat?Transformator nimadan iborat?
Har bir transformatorning yadrosi yopiq yadro bo'lib, u magnit zanjir vazifasini bajaradi. Ishlab chiqarish uchun elektr po'latdan qalinligi 0,35 - 0,5 mm bo'lgan choyshab shaklida ishlatiladi. Izolyatsiya qilingan mis simlar magnit yadro atrofida o'ralgan.Yadroning sarg'ish qismlari novda, o'ralmagan qismi bo'yinturuq deb ataladi. Elektr ta'minlangan o'rash birlamchi deb ataladi. Konvertatsiya qilingan oqim chiqadigan boshqa o'rash ikkilamchi o'rash deb ataladi. Avtomatik transformatorlardan tashqari ikkalasi ham elektr izolyatsiyasi bilan ajratilgan.Har bir o'rashning qiymatlari ma'lum tarzda bir -biri bilan bog'liq.
Masalan, birlamchi va ikkilamchi sargilarning uchlari orasidagi kuchlanish nisbati bu sargardagi burilishlar sonining nisbati bilan bir xil.Quvvat transformatorElektr energiyasini masofadan uzatish kuch transformatorlari yordamida amalga oshiriladi. Bu past chastotali qurilmalar uni qabul qilish va o'zgartirishni amalga oshiradi. Ular 1000 kilovoltdan yuqori kuchlanish bilan shlashlari tufayli kuch nomini oldilar.Shaharlarda bunday transformatorlar kuchlanishni 0,4 kV ga tushiradi, uni 380 yoki 220 voltga aylantiradi, bu esa oddiy iste'mol uchun zarurdir. Ushbu qurilmalar ikki, uch yoki undan ortiq o'rash bilan jihozlangan, bu esa bir vaqtning o'zida bir nechta generatorlardan kuchlanishni o'zgartirish imkonini beradi. Oddiy harorat muvozanati transformator moyi yordamida saqlanadi va ayniqsa kuchli qurilmalarga faol sovutish tizimi o'rnatiladi.

Mavzu: ELEKTR ZANJIRLARDA O’TKINCHI JARAYONLAR

Qisqa tutashuv elektr zanjirlarning izolyatsiyasi buzilganda sodir bo’ladi. Bunday buzilishlarning sababi turlicha: izolyatsiyaning eskirishi va shu sababli uning buzilishi elektr uzatuvchi simlarining bir-biri ustiga tushishi, simlarning uzilib yerga tushishi, yer qazish ishlarida kabellar izolyatsiyasining mexanik buzilishi, elektr uzatish liniyalarda yashin tushishi va boshqalar. Qisqa tutashuv ko’pincha, o’tkinchi qarshilik orqali, masalan, izolyatsiyaning buzilgan joyda hosil bo’luvchi elektr yoy qarshiligi orqali hosil bo’ladi. Ayrim hollarda o’tish qarshiligiz metalli qisqa tutashuv tokini hisoblashda o’tkinchi qarshilikni hisobga olmay metalli qisqa tutashuv quriladi. Uch fazali elektr qurilmalarda uch va ikki fazali qisqa tutashuv hosil bo’ladi. Bundan tashqari neytralli yerga qo’zg’almaydigan hamda samarali ulangan uch fazali tarmoqlarda qo’shimcha holda yerga bir fazali va ikki fazali qisqa tutashuv hosil bo’ladi (ikkita faza o’zaro tutashib, bir vaqtning o’zida yerga ulanadi).
Uch fazali qisqa tutashuvda elektr tarmog’ining hamma fazalari bir xil sharoitda bo’ladi. Shuning uchun bu hol simmetrik deb yuritiladi. Qisqa tutashuvning boshqa ko’rinishlarida tarmoqlarning fazalari turli sharoitlarida bo’ladi, shu sababli toklar va kuchlanishlar vektorining diagrammasi buziladi. Bunday qisqa tutashuvlar nosimmetrik deb yuritiladi. U yoki bu ko’rinishdagi qisqa tutashuv hosil bo’lishiining nisbiy ehtimoli keltirilgan ma’lumotlar asosida xarakterlanadi. Bu ma’lumotlar elektr qurilma kuchlanishining turli pag’onasi elektr uzatuvchi liniyalar konstruktsiyasi, ob – havo va boshqa omillar uchun chegara miqdorlar hisoblanadi. Odatda qisqa tutashuv bo’lganda shikastlangan fazalardagi tok kattaliklari nominal tok miqdorlaridan bir necha marta katta bo’ladi. Qisqa tutashuv toklarining o’tishi o’tkazgichlarda va kontaktlarda elektr energiyasining ko’proq isrof bo’lishiga olib keladi.
Bu ularni tez qizishiga sabab bo’ladi. Qizish jarayoni izolyatsiyaning eskirishi bilan buzilishini tezlashtiradi, kontaktlarning payvandlanishi va yonishiga shina va simlarning mexanik mustahkamligini yo’qotishga va shunga o’xshash hollarga olib keladi. O’tkazgichlar va apparatlar berilgan hisobiy vaqt oralig’ida qisqa tutashuv tokidan qizib shikastlanmasliklari kerak, ya’ni termik chidamli bo’lishlari lozim. Qisqa tutashuv toklarining o’tishi, shuningdek, o’tkazgichlar orasida katta elektrodinamik kuchlar hosil bo’lishi bilan kuzatiladi. Agar tegishli tadbirlar ko’rilmasa shu kuchlar ta’sirida tok o’tkazuvchi qismlar va ularning izolyatsiyasi buzilishi mumkin. Tok o’tkazuvchi qismlar, apparatlar va elektr mashinalari shunday loyihalangan bo’lishi kerakki, ular qisqa tutashuvda hosil bo’ladigan kuchlar ta’siriga shikastlanmasdan chidamli, ya’ni elektrodinamik nuqtai nazardan turg’un bo’lishi lozim. Qisqa tutashuvlar elektr tarmoqlarida kuchlanish darajasining ayniqsa va buzilgan joyga yaqinroqda pasayishi bilan sodir bo’ladi. Iste’molchining shinasidagi kuchlanishning (masalan, RP-1 shinasida q.t. bo’lganda RP-3ning shinasida) pasayishi xavfli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Motorli yuklamalar ayniqsa kuchlanishning pasayishini yaxshi sezadi.

Mavzu: ANOLOGLI, DESKRETLI VA RAQAMLI FILTRLAR.

Analogli signallarni UA(t) (t-o'tuvchi vaqt) raqamli signallarga UD(k) (kbutun son) aylantirishning turi usullari bor. SHulardan eng ko'p tarqalgani signalni vaqt bo'yicha diskretlashtirish va sathi bo'yicha kvantlashdan iborat. Diskretlashtirish- UA(t) signalni qisqa muddatli ketma-ket keladigan impulslarga UA(k) almashtirish demakdir. Bunday diskretlashtirilgan amplitudaviyimpulsli modulyator yordamida bajariladi. Uning bitta kirishiga diskretlanuvchi analogli signal berilsa, boshqasiga qisqa muddatli ketma-ket impulslar beriladi.
Analogli signallarni ketma-ket keluvchi impulslar orqali tasvirlashda interval qancha kichik olinsa, aniqlik shuncha yuqori bo'ladi. Biroq bunda raqamli signallar soni ortib ketadi. SHu sabali eng qulay echimni tanlab olish zarur bo'ladi. bu echim V.A.Kotelnikov teoremasi orqali beriladi.
Bu teoremaga ko'ra signalni teng 2 ю 1 vaqtlar ichidagi sanoq qiymatlari ma‟lum bo'lsa, undan spektrda schastotasi  ю dan katta bo'lmagan ixtiyoriy signalni tiklash mumkin:Analogli signallarni UA(t) (t-o'tuvchi vaqt) raqamli signallarga UD(k) (kbutun son) aylantirishning turi usullari bor. SHulardan eng ko'p tarqalgani signalni vaqt bo'yicha diskretlashtirish va sathi bo'yicha kvantlashdan iborat.
Diskretlashtirish- UA(t) signalni qisqa muddatli ketma-ket keladigan impulslarga UA(k) almashtirish demakdir. Bunday diskretlashtirilgan amplitudaviyimpulsli modulyator yordamida bajariladi.
Uning bitta kirishiga diskretlanuvchi analogli signal berilsa, boshqasiga qisqa muddatli ketma-ket impulslar beriladi. Analogli signallarni ketma-ket keluvchi impulslar orqali tasvirlashda interval qancha kichik olinsa, aniqlik shuncha yuqori bo'ladi. Biroq bunda raqamli signallar soni ortib ketadi. SHu sabali eng qulay echimni tanlab olish zarur bo'ladi. bu echim V.A.Kotelnikov teoremasi orqali beriladi. Bu teoremaga ko'ra signalni teng 2 ю 1 vaqtlar ichidagi sanoq qiymatlari ma‟lum bo'lsa, undan spektrda schastotasi  ю dan katta bo'lmagan ixtiyoriy signalni tiklash mumkin:
Diskretlash davrida signalning sanoq qiymtlari turlicha bo'ladi. Signal sathiga muvofiq ravishda kvantlash usuli bilan signalning sanoq qiymatlarini raqamli signallarga aylantirish mumkin. Kirish kuchlanishi o'zgaradigan Umax dan Umin gacha bo'lgan oraliq 2 n intervalga bo'linadi. Intervalning kengligi n U max U min 2 kvantlash qadami deyiladi. Har bir intervaldagi n xonali kod belgilanadi. Odatda bu kod ikkilik tizimsida yozilgan interval nomeriga teng. Signal kvantlanganda va aksincha raqamli signal qaytadan analogli signalga aylantirilganda ma‟lum bir buzilishlar hosil bo'ladi. Bu kvantlash shovqini deyiladi. Kvantlash shovqinining effektiv kuchlanishi: Signalni diskretlash va kvantlash analogli signalni raqamli signalga aylantiruvchilar-ASRSA orqali amalga oshiriladi. Aksincha, raqamli signaldan analogli signalni tiklash raqamli signalni analogli signaga aylantiruvchilar (RSASA) yordamida bajariladi.Diskretlash davrida signalning sanoq qiymtlari turlicha bo'ladi. Signal sathiga muvofiq ravishda kvantlash usuli bilan signalning sanoq qiymatlarini raqamli signallarga aylantirish mumkin. Kirish kuchlanishi o'zgaradigan Umax dan Umin gacha bo'lgan oraliq 2 n intervalga bo'linadi. Intervalning kengligi n U max U min 2 kvantlash qadami deyiladi. Har bir intervaldagi n xonali kod belgilanadi. Odatda bu kod ikkilik tizimsida yozilgan interval nomeriga teng. Signal kvantlanganda va aksincha raqamli signal qaytadan analogli signalga aylantirilganda ma‟lum bir buzilishlar hosil bo'ladi. Bu kvantlash shovqini deyiladi. Kvantlash shovqinining effektiv kuchlanishi:
Signalni diskretlash va kvantlash analogli signalni raqamli signalga aylantiruvchilar-ASRSA orqali amalga oshiriladi. Aksincha, raqamli signaldan analogli signalni tiklash raqamli signalni analogli signaga aylantiruvchilar (RSASA) yordamida bajariladi.

Mavzu:ERKIN ZARYAD TASHUVCHILARNING MUVOZANAT HOLATIDAGI KONSENTRASIYASI

Elektr o 'tkazu vch an lik, y a ’ni e le k tr k u c h la n ish t a ’sirida moddalardan elektr toki o ‘tishi uning elektr maydonga nisbatan asosiy xususiyatini belgilaydi. Bu kattalik qiymat jihatdan Om qonunining differensial ko‘rinishi bo‘lib, solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikcr bilan baholanadi: bu yerda: j — tok zichligi vektori, E — elektr maydon kuchlanganligi vektori.

Elektr o'tkazuvchanlik elektr m aydon yoki kiritm alar konsentratsiyasi gradiyenti ta’sirida erkin zaryad tashuvchilar (EZT) harakati hisobiga amalga oshadi. Yarimo‘tkazgichda bir vaqtning o ‘zida turli massa va ishoraga ega bo'lgan EZTlar mavjud bo'lib, ular elektr maydon ta’sirida turli tezlik S., ka ega bo'ladilar. Shuning uchun elektr toki zichligi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: Elektr o 'tkazu vch an lik, y a ’ni e le k tr k u c h la n ish t a ’sirida moddalardan elektr toki o ‘tishi uning elektr maydonga nisbatan asosiy xususiyatini belgilaydi.
Bu kattalik qiymat jihatdan Om qonunining differensial ko‘rinishi bo‘lib, solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikcr bilan baholanadi: bu yerda: j — tok zichligi vektori, E — elektr maydon kuchlanganligi vektori.
Elektr o'tkazuvchanlik elektr m aydon yoki kiritm alar konsentratsiyasi gradiyenti ta’sirida erkin zaryad tashuvchilar (EZT) harakati hisobiga amalga oshadi. Yarimo‘tkazgichda bir vaqtning o ‘zida turli massa va ishoraga ega bo'lgan EZTlar mavjud bo'lib, ular elektr maydon ta’sirida turli tezlik S., ka ega bo'ladilar. Shuning uchun elektr toki zichligi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: Yarimo'tkazgich materiallar kristal, amorf va suyuq holatda bo'lishi ( www.ziyouz.com kutubxonasi m um kin. Y arim o'tkazgichlar texnikasida asosan kristali yarimo'tkazgichlar (asosiy moddaning 10"’ atomiga bittadan ortiq bo'lmagan kiritmalar atomi to'g'ri keluvchi monokristal) ishlatiladi. Solishtirma elektr o'tkazuvchanligi cr bo'yicha metallar bilan dielektriklar oralig'ida joylashgan moddalar yarimo'tkazgichlarga kiradi.
Xususiy, ya’ni kiritmasiz yarimo'tkazgichlar elektr o'tkazuvchanligi cr, ning temperaturaga bog'liqligi xususiy konsentratsiya n( ning temperaturaga bog'liqligi bilan aniqlanadi. Kremniy uchun nisbiy xususiy o'tkazuvchanlikning tem peraturaga bog'liqlik grafigi cr / cr = f ( 1 /Т) 1.1 -rasmda yarim logarifmik masshtabda ko'rsatilgan. Amaliyot uchun taalluqli bo'lgan temperatura diapazonida (— 60-h + 125°C) kremniyning xususiy o'tkazuvchanligi 5 tartibga o'zgaradi.
Taqiqlangan zona kengligi kremniynikiga nisbatan tor bo'lgan materiallarda (masalan, germaniyda) cr ning nisbiy o'zgarishlari kichikroq, cr ning qiymatlari esa sezilarli katta bo'ladi.Xususiy, ya’ni kiritmasiz yarimo'tkazgichlar elektr o'tkazuvchanligi cr, ning temperaturaga bog'liqligi xususiy konsentratsiya n( ning temperaturaga bog'liqligi bilan aniqlanadi.
Kremniy uchun nisbiy xususiy o'tkazuvchanlikning tem peraturaga bog'liqlik grafigi cr / cr = f ( 1 /Т) 1.1 -rasmda yarim logarifmik masshtabda ko'rsatilgan. Amaliyot uchun taalluqli bo'lgan temperatura diapazonida (— 60-h + 125°C) kremniyning xususiy o'tkazuvchanligi 5 tartibga o'zgaradi. Taqiqlangan zona kengligi kremniynikiga nisbatan tor bo'lgan materiallarda (masalan, germaniyda) cr ning nisbiy o'zgarishlari kichikroq, cr ning qiymatlari esa sezilarli katta bo'ladi.Xususiy (a) va legirlangan (b) kremniy nisbiy solishtirma o'tkazuvchanligining temperaturaga bog'liqligi ( cr/0 va crQ— +20 ()C). Xona temperaturasida yarimo'tkazgichlarning solishtirma elektr o'tkazuvchanligi 10-8-M05 Sm /m (simens taqsim metr)ni, metallarda cr =106^-108 Sm/m, dielektriklarda esa cr =10~8-h 10“13 Sm/m ni tashkil etadi. Yarimo'tkazgichlarda solishtirma elektr o'tkazuvchanlik tem peratura ortishi bilan ortadi, m etallarda esa — kamayadi. Yarimo'tkazgichlar elektr o'tkazuvchanligi yoritilganlikka va kiritmalar konsentratsiyasiga bog'liq