Mavzu: tovushlar talaffuzini mustaxkamlash uchun nutqiy materiallar tanlash

UMUMIY XULOSA……………………………………………………50

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI…………….....52


KIRISH

Mavzuning dolzarbligi: Hozirgi paytda O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. M. Mirziyoyev yosh avlodni komil inson qilib tarbiyalashga alohida e’tibor qaratmoqda. Har bir mamlakatning taraqqiyoti, istiqboli, farovonligi, ma'naviy yuksalishi, jahonning eng rivojlangan davlatlar qatoridan o'rin olishi-bilimli, yuqori intellektual salohiyatli, qalbiga va ongiga ezgu fazilatlarni mujassamlashtirgan yoshlarga bog'liq hisoblanib, har jihatdan yetuk va barkamol, Vatan taqdiri uchun sidqi dildan xizmat qiladigan, fidoyi, iymonli avlodni voyaga yetkazish, o'qitishni mazmunli va sifat jihatdan yuqori pog'onalarga olib chiqish avvalo tarbiyachi va o'qituvchi-murabbiylar zimmasiga sharafli va ayni paytda mas'uliyatli vazifani yuklaydi. Barkamol shaxs tarbiyasini tashkil etish barcha davrlarda ham ijtimoiy jamiyatning muhim talabi va asosiy maqsadi bo'lib kelgan. Buning isboti sifatida Birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning quyidagi fikrlarini keltirish mumkin:"Vatanimiznmg kelajagi, xalqimizning ertangi kuni, mamlakatimizning jahon hamjamiyatidagi obro'-e'tibori avvalambor, farzandlarimizning unib, o'sib, ulg'ayib, qanday inson bo'lib hayotga kirib borishga bog'liqdir." Insonning eng muxim xususiyatlaridan biri uning so`zlash qobiliyatidir. Ravon nutq orqali ifodalangan fikr tushunarli va yoqimlidir. Bugungi kunda maktabgacha yoshdagi bolalarda ayrim nutq nuqsonlari kuzatilib, ularni bartaraf etish bo’yicha logopedik ishlar tashkil etilgan.

Ma’lumki logopediyaning asosiy maqsadi turli xil nutq faoliyati: og‘zaki, yozma nutqdagi kamchiliklarni, mustaqil gapirish jarayonida, o‘yinlarda, o‘qishda, jamiyat ishlarida va hokazolardagi talaffuz nuqsonlarini bartaraf etish, to‘g‘rilash, yo‘qotishdir.

Logopedik ta’sir o‘tkazish mohiyat e’tibori bilan olganda maxsus pedagogik sistemalar yordamida yangi ko‘nikmalarni tarbiyalash, notog‘ri ko‘nikmalarni oldiniga bo‘g‘ib, keyin yo‘qotib yuborishdan iboratdir.

Logopedik ta’sirning asosiy vositasi – talaffuz kamchiliklarini bartaraf etishning maxsus usullarini qo‘llash, ya’ni to‘g‘ri tuzilgan nutq mashqlari kompleksi va artikulyatsion gimnastikadan foydalanishdir. Tovushlar talaffuzidagi kamchiliklarni bartaraf etish ishi 4 bosqichda olib boriladi: 1) tayyorlov davri, 2) tovushlar talaffuzini yo‘lga qo‘yish (tovushlar postanovkasi), 3) tovushlarning oson, ya’ni o‘z-o‘zidan talaffuz etiladigan bo‘lishiga erishish - avtomatizatsiyasi, 4)almashtiriladigan tovushlarni bir-biridan farq qilish, tovushlar differensiyasi.Tayyorlov davri har doim o‘tkazilishi shart emas. Ba’zi hollarda birgina oddiy mashq bilan tovushning o‘z-o‘zidan talaffuz etiladigan bo‘lishiga erishish mumkin. Biroq ko‘p hollarda tovushni qo‘yish uchun bir qator tayyorlov ishlarini o‘tkazish zarur. F.А .Soxin, O.S.Ushakova va ularning shogirdlari tomonidan tovushlar talaffuz mustaxkamlashning turli jixatlari bo’yicha tadqiqotlar olib borilgan .

Uzluksiz ta’lim jarayonida tovushlar talaffuzi masalasi o’rganilgan sohalardan biri bo’lib M/ Ayupova L.R.Mirjalolova , F.R. Qodirova P.M. Qodirova va Babaeva Dono Razzoqovna kabilarning bu boradagi fikr va qarashlari juda keng yoritilgan