Mavzu: Toponimika fani predmeti tadqiqot ob’ekti

Atoqli rus olimlari “yеr bamisoli bir kitobdirki, unda insoniyat tarixi gеografik nomlar bilan bitilgan” dеb toponimlar ahamiyatini ta’kidlagan bo’lsa nomlarni “yеr tili” dеb tariflagan. Hozirgi zamon o’zbеk milliy gеografiyasining asoschilaridan biri, ilmiy mеrosimizning tolmas tadqiqotchisi va targ’ibotchisi Hamidulloh Hasanov “joy nomlarini tabiat, tarix, hayot insoniyat ko’zgusi dеsa bo’ladi” dеb yozgan edi.

• Atoqli rus olimlari “yеr bamisoli bir kitobdirki, unda insoniyat tarixi gеografik nomlar bilan bitilgan” dеb toponimlar ahamiyatini ta’kidlagan bo’lsa nomlarni “yеr tili” dеb tariflagan. Hozirgi zamon o’zbеk milliy gеografiyasining asoschilaridan biri, ilmiy mеrosimizning tolmas tadqiqotchisi va targ’ibotchisi Hamidulloh Hasanov “joy nomlarini tabiat, tarix, hayot insoniyat ko’zgusi dеsa bo’ladi” dеb yozgan edi.

H.Hasanov ta’biri bilan aytganda, nomlaming o’z tarixi, xalq, qabila, tabiat, xo‘jalik, hodisa va kashfiyotga mansubligi bor. Agar nomlar tarixi tilga kirsa, tog’lar va suvlaming xosiyati, o‘simligu hayvonot turlari, savdo-sotiq, kasb-hunar, xazinalar, janglaru e’tiqodlarimizning hammasi ayon boiadi. Demak, toponimlar kishilik jamiyati rivojlanishining muhim elementlardan biri, tabiat, tarix, hayot va insoniyat ko‘zgusi hisoblanadi.

• H.Hasanov ta’biri bilan aytganda, nomlaming o’z tarixi, xalq, qabila, tabiat, xo‘jalik, hodisa va kashfiyotga mansubligi bor. Agar nomlar tarixi tilga kirsa, tog’lar va suvlaming xosiyati, o‘simligu hayvonot turlari, savdo-sotiq, kasb-hunar, xazinalar, janglaru e’tiqodlarimizning hammasi ayon boiadi. Demak, toponimlar kishilik jamiyati rivojlanishining muhim elementlardan biri, tabiat, tarix, hayot va insoniyat ko‘zgusi hisoblanadi.

Insoniyat tabiatni qancha ko‘p o‘zlashtirsa, nomlarni miqdori va ularning ahamiyatini muhimligi shuncha ko‘p bo‘ladi. Nom ko‘yishni talab qiladigan yangi ob’ektlar yuzaga keladi, eski nomlarni almashtirish ehtiyoji ham paydo bo‘ladi. Nomlanish va nomlarni qayta o‘zgartirish hajmi shunday ko‘pki, ularni hozirgi vaqtda rejasiz amalga oshirish mumkin emas. Nomlarga o‘ylovsiz munosabat qilish tartibsizlikka olib keladi. Stixiyali yuzaga keladigan sanoqsiz nomlarga chigallashib qolish qiyin emas. Masalan, Moskvada 12 ta ko‘cha bir xil nomga ega. Ular «Novaya» ko‘chasi deb ataladi (Ulitsi Moskvi, 1964). Bunday chalkashlik pochtaga, xaydovchi shofyorlarga, kelgan mehmonlarga hamda mahalliy aholi va korxonalarga qanday qiyinchilik tug‘dirishini tasavvur qilish kiyin emas.

• Insoniyat tabiatni qancha ko‘p o‘zlashtirsa, nomlarni miqdori va ularning ahamiyatini muhimligi shuncha ko‘p bo‘ladi. Nom ko‘yishni talab qiladigan yangi ob’ektlar yuzaga keladi, eski nomlarni almashtirish ehtiyoji ham paydo bo‘ladi. Nomlanish va nomlarni qayta o‘zgartirish hajmi shunday ko‘pki, ularni hozirgi vaqtda rejasiz amalga oshirish mumkin emas. Nomlarga o‘ylovsiz munosabat qilish tartibsizlikka olib keladi. Stixiyali yuzaga keladigan sanoqsiz nomlarga chigallashib qolish qiyin emas. Masalan, Moskvada 12 ta ko‘cha bir xil nomga ega. Ular «Novaya» ko‘chasi deb ataladi (Ulitsi Moskvi, 1964). Bunday chalkashlik pochtaga, xaydovchi shofyorlarga, kelgan mehmonlarga hamda mahalliy aholi va korxonalarga qanday qiyinchilik tug‘dirishini tasavvur qilish kiyin emas.