Mavzu: topografik karta va planlar

3 – rasm. Koʻndalang masshtabchizgʻichi.
Qoyilish masshtabi. Qoyilish masshtabini tuzish uchun yuqorida koʻrib oʻtilgan formulalardan foydalanib, quyidagi koʻrinishda yozish mumkin:
; yoki ; (1)

4 – rasm

ab – toʻgʻri chizigʻini olamiz va unga taxminiy boʻlaklar qoyib chiqamiz va bu boʻlaklarga kartada ma’lum boʻlgan nishablik – i ning oʻsishini qoyib chiqamiz (4 – rasm).

Har bir aniqlangan nuqtadan perpendikulyar chiziq chiqarib, ma’lum masshtabli kartada gorizontal uzunlikning oraligʻi ab – chiziqning uzunligini qoyamiz, ya’ni: gorizontal oraliqning uzunligi–a ni, 1 – chi formula yordamida aniqlanadi. Soʻngra perpendikulyar chiziqning oxirini egri chiziq bilan birlashtirib chiqamiz.

Hosil boʻlgan grafikdan shunday foydalaniladi: sirkul’ yordamida plandan ikkita gorizontallar orasidagi masofa oʻlchanib, grafikdan shu boʻlakka toʻgʻri keladigan qismi topiladi, bu kesim nishablik boʻladi (5 – rasm). Nishablik mn – toʻgʻri chizigʻidan olinadi.

5 – rasm

Bundan tashqari qiyalik burchagi –“α” va gorizontal oraligʻi – “m” nuqtadan foydalanib, qiyalik burchagi uchun qoyilish masshtabi tuziladi va bu garfikdan ham yuqoridagidek foydalanib, berilgan yoʻnalishning qiyalik burchagi aniqlanadi (5−rasm).


Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Qodirov A.G‘. “Geodeziya 1”. “Sano-standart” Toshkent – 2018 y.
2. Charles D.Ghilani, Paul R. Wolf. “Elementary Surveying”. 2012.
3. Muborakov X. “Geodeziya”. Cho’lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2007 y.
4. Oxunov Z. “Geodeziyadan praktikum” T., “Universitet” 2009.
5. Muborakov X. “Geodeziya va kartografiya”. T. O‘qituvchi, 2002 y.
6. E.X. Isakov, U.T. Tojiyev G’.N. Aliqulov “Geodeziya”. o’quv qo’llanma., Qarshi. 2014.
7. G’.N. Aliqulov, M.J.G‘ofirov, B.N.Jumanov “Geodeziya”. o’quv qo’llanma., Qarshi. 2021.
8. A.S.Suyunov “Muhandislik geodeziyasi”. Darslik, T.: “Innovatsion rivojlanish nashriyotmatbaa uyi”, 2021.
Nazorat uchun savollar.

1. 
   Masshtab ta’rifini ayting.
   
2. 
   Qanday masshtabga sonli masshtab deyiladi?
   
3. 
   Chiziqli, ko‘ndalang masshtabdan foydalanishni tushuntirib bering.
   
4. 
   Masshtab aniqligini tushuntirib bering?
   
5. 
   Topografik plan nima?,
   
6. 
   Topografik karta nima?
   
7. 
   Profil’ nima?
   
8. 
   Plan bilan karta oʻrtasida asosan qanday farqlar bor?
   
9. 
   Kartalar klassifikasiyasi nima?
   
10. 
    Topografik kartalarni tuzish uchun qanday masshtablar qabul qilingan?
    
11. 
    Mahsus kartalar qanday kartalar?