Mavzu: topografik karta va planlar

Profil deb –chiziqli inshoot oʻtkaziladigan joyning vertikal kesimini ma’lum masshtabda kichraytirilgan koʻrinishida qogʻozda tasvirlashga aytiladi.

1−rasm
Yerning tabiiy yuzasi har xil koʻrinishda boʻlganligi sababli, profil chizishda ham joyning balandligiga qarab har xil siniq chiziqlarda yerning sirtqi koʻrinishi hosil qilinadi. 1a − rasmda joyning sathiy yuzaga nisbatan, joyning tabiiy yuzasining tutgan oʻrni, 1b −rasmda esa uning profili aks ettirilgan.
Kartalar klassifikasiyasi. Plan va kartalar mazmuni, masshtabi va boshqa xususiyatlariga qarab har xil guruhlarga boʻlinishi mumkin. Yer yuzasi va uning ayrim qismlarining landshafti bir xil aniqlik va toʻliqlikda tasvirlanadigan plan va kartalar masshtabiga koʻra uchta asosiy guruhga boʻlinadi:
1. Masshtabi 1:5000 va undan yirik boʻlsa – bunga topografik plan deyiladi.
2. Masshtabi 1:10000 dan 1:500000 gacha boʻlsa – bunga topografik karta deyiladi.
3. Masshtabi 1:1000000 va undan kichik boʻlsa – bunga geografik karta deyiladi.
MDH davlatlarida topografik plan tuzish uchun asosan 1: 500, 1: 1000, 1: 2000 va 1: 5000masshtablari qabul qilingan.
Topografik kartalarni tuzish uchun esa 1: 10000, 1: 25000, 1: 50000, 1: 100000, 1: 200000, 1: 300000 va 1: 500000 masshtablari qabul qilingan.
Topografik karta va planlar asosan joyda plan olish yoki ayerofotosyomka yoʻli bilan tuziladi va barcha boshqa kartalarni tuzishda asos boʻlib xizmat qiladi.
Masshtabi 1: 200000 dan 1: 500000 gacha boʻlgan kartalarni obzor – topografik kartalar deb yuritiladi. Chunki bu kartalarda yer yuzasidagi obektlar yirik masshtabli topografik kartalariga nisbatan umumlashtirib koʻrsatiladi. Masalan, topografik kartalarda ayrim bino, koʻcha, maydon, park va boshqalar batafsil koʻrsatilsa, obzor – topografik kartalarda esa aholi yashaydigan punktlar kvartallar tarzida tasvirlanadi.
Yer yuzidagi obektlardan tashqari turli tabiiy va ijtimoiy hodisalar ham tasvirlangan geografik kartalariga – mahsus kartalar deyiladi. Maxsus kartalar ikki xil boʻlib, maxsus tabiiy va maxsus sotsial - iqtisodiy kartalariga boʻlinadi.
Maxsus tabiiy kartalariga – geologik, gidrologik, geofizik, botanik, iqlimiy va boshqa shunga oʻxshash kartalari kiradi.

1.