Mavzu: Tok kuchi va tok zichligi. Elektr tokining ta’sirlari

Tok zichligi va birliklari.

• Tok kuchi vaqt o’tishi bilan ham yo’nalish jihatidan, ham kattalik jihatdan o’zgarmasa, bunday tokni o’zgarmas tok deyiladi.
• Tok kuchi skalyar kattalik bo’lib, u faqat berilgan yuzadan birlik vaqt davomida o’tayotgan zaryad miqdori bilan aniqlanadi va zaryad tashuvchi zarralarning qaysi yo’nalishda harakatlanayotganiga bog’liq emas.
• Lekin ko’p hollarda zaryadli zarralarning harakat yo’nalishini bilish kerak bo’ladi. Bu maqsadda tok zichligi vektori tushunchasidan foydalaniladi.
• Tok zichligi vektori deb, son jihatdan o’tkazgichning birlik ko’ndalang kesimidan o’tuvchi tok kuchiga teng va yo’nalish jihatdan musbat zaryadlarning harakat yo’nalishi bilan bir xil bo’lgan vektor kattalikka aytiladi.

Agar o’tkazgich ichida zaryadlar harakati yo’nalishiga tik bo’lgan biror S yuzdan Δt vaqt davomida q zaryad o’tayotgan bo’lsa, u holda tok zichligi vektorining moduli

• Agar o’tkazgich ichida zaryadlar harakati yo’nalishiga tik bo’lgan biror S yuzdan Δt vaqt davomida q zaryad o’tayotgan bo’lsa, u holda tok zichligi vektorining moduli
• j (2)
• Shunday qilib, tok zichligi vektorining moduli zaryadlarning harakat yo’nalishiga normal joylashgan birlik yuzadan birlik vaqtda o’tgan zaryad miqdoriga teng ekan.
• Har bir zarraning zaryadi =e ga teng. Chegaralangan hajmda nSΔl dona zaryadli zarra bo’ladi, bu yerda n-zaryadli zarralar konsentratsiyasi. Ularning umumiy zaryadi
• q=nS Δl (3)
• Agar zarralar u tezlik bilan harakat qilsa, uholda shu hajm ichidagi hamma zarralar Δt vaqt ichida harakatlanadi. U vaqtda tok kuchi uchun
• I =nSυ (4)
• Tok zichligining SI dagi birligi A/

•  

Demak, tok kuchi har bir zarra olib o’tadigan zaryad kattaligiga, zarralar konsentratsiyasiga, ularning tartibli harakatining tezligiga va o’tkazgichning kesimi yuziga proporsional ekan.

• Demak, tok kuchi har bir zarra olib o’tadigan zaryad kattaligiga, zarralar konsentratsiyasiga, ularning tartibli harakatining tezligiga va o’tkazgichning kesimi yuziga proporsional ekan.
• Metallar tokni juda yaxshi o’tkazishiga asosiy sabab, ularda erkin elektronlar konsentratsiyasining kattaligidir.
• Aniqlanishicha, 1 hajmdagi metallda taxminan - ta erkin elektron bor ekan.
• Yuqoridagi (3)-(4) formulalarga asosan, tok zichligi vektorining ifodasi quyidagicha ko’rinishga ega bo’ladi.
• j=nυ (5)
• -elektron zaryadi va u manfiy ishorali (e<0).
• υ -elektronlarning tartibli harakat tezligi va u ham manfiy (υ <0), chunki E maydon kuchlanganligining yo’nalishiga qarama-qarshi yo’nalgan.