Мавзу: Тизим тушунчаси ва унинг турли таърифлари

Биллинг тизимлари

Биллинг тизими (инглизча bill – ҳисобварақ, billing – ҳисобварақ ѐзиб бериш) – телекоммуникация операторлари томонидан абонентларга ҳисобварақлар тақдим этиш ва бошқа хизмат етказиб берувчилари билан ўзаро ҳисоб-китоблар учун ишлатиладиган ҳар бир мижоз учун алоқа хизматларининг қийматини ҳисоблайдиган ва барча тарифлар ва бошқа қиймат тавсифлари тўғрисидаги ахборотни сақлайдиган тизимдир. Улар бажарадиган операциялар цикли биллинг деб аталади. Биллинг тизими (БТ) бухгалтерия тизими, телекоммуникация операторлари учун махсус ишлаб чиқилган дастур таъминотидан иборат. Биллинг тизимлари (симли ва уяли) телефонияда ҳам, маълумотлар узатиш тармоқлари (интернет провайдерлар)да ҳам ишлатилади, шунингдек IP-телефонияда ҳам ўз ўрнига эга. Исталган БТ муайян маълумотлар базаларини бошқариш тизими (МББТ) асосида яратилади. Дунѐдаги кўпчилик БТлари Oracle МББТ асосида

яратилган. Бошқа МББТлар орасидан катта ҳажмдаги ахборот учун мўлжалланган Sybase ва Informix ни ажратиб кўрсатиш мумкин. Қуйидагилар эса баъзи биллинг тизимларининг номланиши: BIS, Flagship, CBOSS, Arbor, Bill-2000-prepaid. Шуни қайд этиш лозимки, БТ деганда, одатда биллингни ташкил этишда иштирок этадиган аппарат таъминоти ҳам кўзда тутилади.
Биллинг тизимининг бир неча номланиши мавжуд: АҲКТ – автоматлаштирилган ҳисоб-китоб тизими; АБТ – ахборот биллинг тизими.
БТнинг муҳим сифатларидан бири унинг мослашувчанлиги, яъни ўзгарган вазиятларга мослашиш қобилияти ҳисобланади. Мослашувчан тизим нафақат операторнинг бир фурсатли эҳтиѐжларига мослашган, балки созланувчанлик, модуллилик ва очиқлилик каби жиҳатлар ҳисобига истиқболдаги вазифаларни ечишга имкон беради. Тизим қурилишининг модуль тизими бу шундай тамойилки, унда бутун тизим алоҳида қисмлар (модуллар)дан йиғилади. БТ ҳам шундай қисмлар – кичик тизимлардан ташкил топган. БТ, масалан, маълумотларни бирламчи қайта ишлаш кичик тизимини, биллингни тезкор бошқариш кичик тизимини, мижозларни хабардор қилиш кичик тизимини ўз ичига олади. Тизимнинг очиқлилиги деганда, дастурий маҳсулот бошланғич кодининг очиқлилиги кўзда тутилади ҳамда бу операторга келажакда ишлаб чиқувчига қарам бўлиб қолмаслик ва тизимга мустақил хизмат кўрсатиш ва уни замонавийлаштиришга имкон беради. БТнинг мослашувчанлиги билан автоматлашган ҳисоб-китоблар тизимларининг қуйидаги жиҳати – кенг кўламлилик узвий боғлиқдир.