Mavzu: Tishli mехаnizmlаr. Ulаrning turlari. Ilаshmаning аcоsiy tеоrеmаsi. Evоlvеntаli tishli ilаshmаning gеоmеtrik pаrаmеtrlаri

G`ildirak tishining qalinligi S va botiqning uzunligi S' bosh­lang`ich aylana buyicha nazariy jihatdan teng S=S' deb olinadi. g`ildirak tishining qalinligi S va botiqning uzunligi S' bosh­lang`ich aylana buyicha nazariy jihatdan teng S=S' deb olinadi.

bunda
demak;

Shunday qilib, tishli g`ildirak va mexanizmlarning asosiy o`lchamlari quyidagicha topilishi mumkin.
G`ildirakning bo`luvchi aylanasi diametri:
Tish kallagi aylanasining diametri:

De=D+2h`=mz+2m=m(z+2)
Tish botig`i aylanasining diametri:
Di=D-2h” =mz-2.4m=m(z-2.4)
Agar shesternya va g`ildiraklarning tegishli diametrlarini D1 va D2 hamda tishlar sonini z1, va z2 lar bilan belgilasak shesternya va g`ildiraklarning o`qlar oralig`i
bo`ladi.
Tishli mexanizmlar kinematikasi.

Tishli g`ildiraklar yordamida aylanma harakat bir bo’g’indan ikkinchi bo’g’inga utish davrida tishlar bo`luvchi aylana bo`ylab barobar masofani bosib o`tadi, ya'ni ularning qadami (t) bir xil bo`ladi. Demak aylanma harakatdagi urinma tezlik

v1=v2
(1) bo`ladi.
Agar shesternyaning burchak tezligi ω1 (yoki n1) G`ildirakning burchak tezligi ω2 (yoki n2) bo’lsa,
(2)

va
bo`ladi.

v1 =v2 ekanini e'tiborga olsak va ularning qiymatlarini (2) formuladan keltirib qo’ysak:
Bundan ω1/ ω2 = D2/D1 
Etakchi shesternyani burchak tezligi ω1 ning etaklanuvchi g`ildirak burchak tezligi ω2 ga nisbati mexanizmning uzatish soni deyiladi va i harfi bilan belgilanadi:
Shesternyalari pog`onali qatorda joylashgan murakkab mexanizm

Yetaklovchi va yetaklanuvchi vallar oraligi katta bo`lganida aylanma harakatni bir juft tishli g`ildirak yordamida uzatish mumkin bo`lmay qoladi, chunki bunda g`ildiraklarnnng o`lchamlari kattalashadi va massalari ortadi.

Mexanizmni engil va ixcham qilish maqsadida yetakchi va yetak­lanuvchi shesternyalar oralig`iga, ularning harakat tezligiga halal bermaydigan qilib oraliq, shesternyalar o`rnatiladi.
Agar tishli g`ildiraklar bir tekislikda yotib, o`zaro kinematik juft tashkil qilib harakatlansa, qatorli birikma deyiladi. Bunga misol tariqasida paxta terish apparati barabanlarining harakatga kelishini ko`rish mumkin (11.3-shakl). Orqa o`ng qatordagi bara­ban shesternyasi (z1 = 90) dan ikkita oraliq shesternyalar (z2 =z3 = 40) yordamida chap baraban shesternyasi (z4 = 90) ga va oraliq, shes­ternya (z5 = 30) orqali chap old baraban shesternyasi (z6 = 90) ga ay­lanma harakat uzatiladi.
Agar birinchi shesternya bilan to`rtinchi shesternya oralig`idagi uzatish sonini topish kerak bo`lsa, har bir juft shesternyalarning uzatish sonlarini ketma- ket ulanishi bo`yicha topamiz.
Birinchi juftning uzatish soni:
11.3 Shakl.
Ikkinchi juftning uzatish soni: i23=z3/z2 
Uchinchi juftning uzatish soni: i34=z4/z3 
Alohida topilgan uzatish sonlarini ko`paytirib, i12 i23 i34 = ω1ω2ω3 /(ω2ω3ω4) = z2z3z4/(z1z2z3 ) = ω1 /ω4 = z4/z1 ni olamiz.