Mavzu: temir yo`l tizimidagi elektr ta’minot tizimida qisqa tutashish toklarni hisoblash

Katta quvvatga ega elektr tizimlari ta’minotida 3 fazali QT tokening o`zgarishi. QT tokining harakteri va kattaligi.

QT tokening kattaligi QT nuqtasini ta’minlovchi manbaaning quvvatiga, manbaalarning QT nuqtasidan qanchalik uzoqda joylashganligiga ya’ni manba va QT nuqtasi orasidagi tarmoq elementlari qarshiliklarining qiymatlariga bog`liq shuningdek QT turiga (3 fazali, 2 fazali, bir fazali) QT yuz bergan vaqtdan keyin o`tgan vaqtga va QT vaqtidagi kuchlanish fazasiga ham bog`liq.

Chegaralanmagan quvvat tizimi deganda shartli ravishda qo`shimcha ulangan kam quvvatli zanjirdagi tok o`zgarganda ham (hatto QT vaqtida) shinalardagi kuchlanish amalda o`zgarmay qoladigan nisbatga kuchli elektr tizimi deyiladi.

Bunda shartli ravishda katta quvvatli tizimning aktiv va induktiv qarshiligi nolga teng deb hisoblanadi. Shunga e’tibor berish kerakki, elektr tizimlarining quvvati va ularning qarshiligi aniq natijaviy qiymatga ega. Lekin elektr tizimlarining ko`pincha elementlari quvvati ularni ta’minlovchi manbaning quvvatidan shunchalik kichik va qarshiliklari tizimning qarshiligidan shunchalik kattaki QT da transformator, reaktor, liniya kabi elementlar orqali ta’minlovchi tizim shinalaridagi kuchlanish o`zgarishlarini hisobga olinsa ham bo`ladi.

103-rasmda ko`rsatilgan aktiv va induktiv qarshiliklardan iborat bo`lgan eng sodda 3 fazali zanjirni ko`rib chiqamiz. Bu zanjir cheksiz quvvatga ega ( ) va davomiy chastota ( ) li va amplitudasi o`zgarmaydigan ( ) sinusoidal kuchlanishli tizimga ulangan.

103-rasm. Qisqa tutashuv zanijiri

104-rasm. Cheksiz quvvatli manbadan oziqlanadigan QT tokining vektor (a) va yassi (b) diagrammasi

Aytaylik ushbu zanjirning K nuqtasida uch fazali QT yuz berdi. Zanjirdagi qarshilik birdaniga kamayadi, tok esa manbaning shinalaridagi kuchlanish va QT zanjir qarshiligi sababli oshadi.

Bu yerda – uch fazali QT tok doimiy o`zgarishning amaldagi qiymati, A; - manbaning shinalardagi o`rtacha chiziqli kuchlanish, V; - zanjir aktiv qarshiliklari yig`indisi, Ω; - QT zanjiri reaktiv qarshiliklar yig`indisi, Ω;

Uch fazali QT ga ta’luqli kattaliklarni belgilashda soddalashtirish maqsadida (³) belgisi tushirib qoldiriladi.

1000 V dan yuqori kuchlanishli qurilmalarda odatda qiymati dan juda katta ni qiymatini e’tiborga olmaganda yozish mumkin, chunki QT tokini induktiv tok deb hisoblash mumkin.