Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

8-Mavzu: XX asrda G’arbiy Evropa mamlakatlari va AQSH teatri (1917-
1945 yillarda) 
Reja: 
1.  Fransuz teatri. Tafakkur dramasi Jan Jirodu ijodi. 
2.  Ingliz teatri. Jon Baynton Pristli hayoti va ijodi. 
3.  Nemis teatri. Ernest Toller va Bertolt Brext hayoti va ijodi. 
4.  Italiya teatri. Luidji Pirandello ijodi. 
5.  Ispan teatri. Garsia Lorka hayoti va ijodi. 
6.  AQSHda teatr san’atining vujudga kelishi va rivojlanishi. 

---

 
245 
 
Adabiyot  va  san'at  XX  asrda  turli  falsafiy  maktab,  siyosiy  g'oyalar  ta'sirida 
misli ko'rilmagan yangi va xilma-xil ifoda usullari bilan boyidi. 
1910-yillarda Germaniyada tug'ilgan ekspressonizm yo'nalishi XX asr san'atiga 
xos  voqelik  bo'lib,  u  birinchi  jahon  urushi  davrida  sarosimaga  tushgan  ziyolilar 
kayfiyatining  badiiy  in'ikosiga  aylandi.  Bu  oqim  1920-yillarning  o'rtalarigacha 
nemis teatri va dramasida o'zini namoyon etib, nihoya topadi. 
Syurrealizm  («oliy  realizm»)  yo'nalishi  ham  jahon  urushi  tufayli  yuz  bergan 
mushkul  ijtimoiy  sharoitda  avval  Fransiyada  paydo  bo'lib,  so'ng  Ovro'po 
miqyosida  ildiz  ota  boshladi.  Umuman  olganda,  ko'zdan  kechiriluvchi  tarixiy 
davrda  san'at  o'tkinchi  oqimlar  ta'sirida  emas,  balki  asosiy  badiiy  yo'nalish  — 
demokratik realizm bayrog'i ostida rivojlanib bordi. 
30-yillarda  dramaturgiya  va  teatr  sohasida  keng  tarqalgan  rivoyatnavislik  XX 
asr  badiiy  izlanishlarining  muhim  xususiyatiga  aylanadi.  20-yillar  va  ayniqsa  30-
40-yillarda  Yu.  O'Nil,  T.  S.  Eliot,  J.  Jirodu,  J.  Anuy,  J.  Sartr  kabi  turli  badiiy 
yo'nalishlarga  mansub  dramaturglar  o'z  asarlarida  afsonalarga  murojaat  etib, 
ma'lum mifologik sujetlar asosida davr muammolarini tadqiq etdilar. 
Fransuz teatri 30-yillarda yuksalish davrini boshdan kechirdi. Jamiyatda tanglik 
vaziyat  chuqurlashib,  xalqaro  munosabatlar  keskin  tus  olgan  sharoitda  fransuz 
badiiy ziyolilari boshqa mamlakatlarning madaniyat arboblari bilan yelkama-yelka 
turib,  qora  kuchlar  va  fashizmga  qarshi  kurash  olib  bordilar.  Tafakkur  drama-
turgiyasi keng avj ola boshlaydi. 
Urush  yillari  Fransiyada  ekzistensializm  falsafiy  oqimiga  bir  qadar  bog'liq 
tarzda  muammoli  tafakkur  teatri  an'analari  yashashda  davom  etadi.  Jan  Pol  Sartr 
fransuz  ekzistensializmining  sorboniga  aylanadi.  Ekzistensializm  ruhidagi 
asarlarda  insonning  ulug'vorligi,  uning  o'zligini  yo'qotmay,  yorug'  dunyo 
azoblariga  mardonavor  peshvoz  chiqishi,  ya'ni  ruhiy  kuchning  ustuvorligi  g'oyasi 
ifoda  etildi.  Sartning  shu  yo'nalishda  yozilgan  «Pashshalar»  (1943)  pyesasi  urush 
davri  sharoitida  Qarshilik  harakati  g'oyasiga  hamohang  tarzda  jaranglaydi.  Jan 
Anuyning «Antigona» asari ham ekzistensializm usuli ta'siri ostida yozilgan. 

---