Mavzu: Tashqi savdoni tartibga solishda import bojlarining ahamiyati mundarija kirish I bob. Tashqi savdo tartibga solishnishini tadqiq etishning nazariy-uslubiy asoslari

Usullar	Savdo siyosatining dastaklari
Ustun darajada tartibga solish sohasi
Tarif		Bojxona bojlari		Import
		Tarif kvotasi		Import
Notarif	Miqdoriy	Kvotalash		Import
		Litsenziyalash	Eksport	Import
		" Eksportni ixtiyoriy cheklash "	Eksport
	Yashirin	Davlat xaridlari		Import
		Mahalliy kompenentlarni ushlab turish talablari		Import
		Texnik to'siqlar		Import
		Soliq va yig'imlar		Import
	Moliyaviy	Subsidiyalar	Eksport
		Kreditlash	Eksport
		Demping	Eksport

Dunyoning turli mamlakatlari o'z savdo siyosatlarini amalga oshirish uchun turli dastaklardan foydalanadilar. Notarif cheklashlarning o'rtacha darajasiga, odatda, u yoki bu cheklashga oid import yoki eksportning qiymat ulushi sifatida qaraladi. Bunda ulaming natija berish darajasiga tuzatish kiritiladi. Masalan, zaruriy hujjatlar taqdim etilganda hokimiyat organlari tomonidan beriladigan eksport uchun avtomatik litsenziya, shubhasiz, belgilangan miqdordan ortiq tovarlami eksport qilishni taqiqlovchi eksport kvotasiga qaraganda ancha kam darajada eksportni chegaralaydi. Tovarlarni eksport va import qilishga oid turli cheklashlar tanlab litsenziyalash yuqori darajada samarali miqdoriy cheklovlar sanaladi. Avtomatik litsenziyalash moslashuvchan kvotalar kam samara beruvchi cheklovlar tarkibiga kiradi. ¹⁰

Bir so‘z bilan aytganda, mamlakat xalqaro savdo siyosatining u yoki bu dastaklarini qo‘llash haqida qaror qabul qilar ekan, odatda, ulaming birgalikda ta’sir ko‘rsatishi va joriy vaziyatga ta’sirini, davlat ichkarisida va undan tashqarida kutilayotgan istiqbollami baholaydi.
1.2. Bojxona bojlarining tashqi savdoni tartibga solishda qo‘llanilishi va iqtisodiy ahamiyati
Boj siyosatini moliyaviy siyosatning tarkibiy qismi (yoʼnalishi) sifatida qarash bilan birgalikda uni soliq va baho siyosatlarining ham bir qismi sifatida eʼtiborga olish kerak. Chunki soliqlar va bojlar (boj yigʼimlari) tovar va xizmatlarning bahosiga bevosita taʼsir koʼrsatadi. Bir vaqtning oʼzida boj siyosati mamlakat iqtisodiyotiga taʼsir koʼrsatishning oʼziga xos boʼlgan usuliga ham egadir. Usulning oʼziga xosligi shundaki, bu siyosat bir tomondan, mamlakat ichki bozoriga import qilinayotgan tovarlar va xizmatlarni kengaytirishi yoki cheklashi, ikkinchi tomondan esa, mamlakatdan tovarlar va xizmatlar eksportini ragʼbatlantirishi yoki unga toʼsqinlik qilishi mumkin. Masalan, mamlakatda oʼxshashi boʼlmagan texnologik asbob-uskunani import qilishga 20% li boj yigʼimi oʼrnatilsa, bu narsa mamlakatdagi ishlab chiqaruvchilarning investitsion imkoniyatlarini kamaytiradi, ichki ishlab chiqarishning oʼsish surʼatlarini pasaytiradi, import qilinadigan mahsulotlarning salmogʼini oshiradi.¹¹
Har qanday mamlakatning boj siyosati bumerang harakatiga egadir.
Chunki boj undirishning cheklovchi yoki ragʼbatlantiruvchi stavkalarining joriy etilishi xuddi shunday javob choralarining qoʼllanilishi bilan kuzatiladi. Boj siyosati yoʼnalishining tanlanishi mamlakatning iqtisodiy ahvoliga mos kelishi kerak. Аgar biz bugun oziq-ovqat va kundalik ehtiyoj tovarlarining import qilinishiga bogʼliq boʼlsak, bu boj stavkalarida oʼz aksini topmogʼi lozim. Аmmo boj stavkalari ragʼbatlantiruvchi boʼlsa, u holda mamlakatdagi tovar ishlab chiqaruvchilar xorijiy tovarlar bilan raqobat qila olmay qoladi.
1.3-jadval¹²