Mavzu: Tashqi savdo yuklarini jahondagi va mintaqadagi asosiy bozorlarga olib chiqadigan transport va tranzit yoʻlaklarini shakllantirish

Tashqi iqtisodiy sohada hali ishga solinmagan katta imkoniyat va zaxiralar mavjudligini taʼkidlash lozim. Bu borada biz Markaziy Osiyo mamlakatlari va yirik sheriklarimiz – Xitoy, Rossiya, Janubiy Koreya, АQSh, Turkiya, Yevropa Ittifoqi mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiy aloqalarni kengaytirishni davom ettiramiz. Kelgusi yilda Oʼzbekiston Respublikasining tashqi savdo yuklarini jahondagi va mintaqadagi asosiy bozorlarga olib chiqadigan ishonchli transport va tranzit yoʼlaklarini izchil shakllantirishga alohida eʼtibor qaratish lozim. Bugungi kunda bizning asosiy yuklarimiz Qozogʼiston tranzit yoʼlaklari orqali, ayniqsa, eng koʼp yuklar “Sariogʼoch” stantsiyasidan oʼtadi va bu marshrut imkoniyatlari bizning ehtiyojlarimizni toʼliq qondirmoqda, deb aytolmaymiz. Ushbu stantsiyadan tovarlarni Oʼzbekiston hududiga olib kirishda elektrovozlar, zamonaviy terminallar yetishmasligi, temir yoʼl tarmoqlaridagi bandlik mahsulotlarning uzoq muddat qolib ketishiga sabab boʼlmoqda. Bu esa mamlakatimiz iqtisodiyotiga salbiy taʼsir koʼrsatmoqda. Shu sababli logistik marshrutlarni diversifikatsiya qilish, bu borada qoʼshnilarimiz bilan amaliy muzokaralar oʼtkazish zarur. Xitoy davlatining tashabbusi bilan amalga oshirilayotgan “Bir makon, bir yoʼl” loyihasi doirasida mamlakatimizning transport-kommunikatsiya infratuzilmalari sohasidagi imkoniyatlarini oshirish lozim. Tranzit davlatlar, xususan, Turkmaniston, Eron, Qozogʼiston, Rossiya, Ozarbayjon va Gruziya hududlaridan asosiy eksport yuklarini tranzit shaklida tashishda preferentsiyalarga ega boʼlish haqida jiddiy oʼylashimiz kerak. Shu sababli xorijiy va mahalliy investorlarning logistika sohasida aniq loyihalarni amalga oshirish borasidagi harakatlarini ragʼbatlantirishimiz darkor. Shuningdek, milliy yuk tashuvchilarni qoʼllab-quvvatlash, tadbirkorlarga qoʼshimcha sharoitlar yaratish maqsadida “Milliy logistika portali”ni tashkil etish lozim. Kelgusi yilda Jahon savdo tashkilotiga aʼzo boʼlish boʼyicha muzokaralarni qayta boshlaymiz. Eksportni yanada ragʼbatlantirish maqsadida texnik jihatdan tartibga solish tizimini xalqaro standartlarga uygʼunlashtirish lozim. Аsosiy maqsadlarimizdan biri – tashqi bozorga sifatli va sertifikatlangan mahsulotlarni “oʼzbek brendi” nomi bilan olib chiqishdan iborat. Mamlakatimizning faol tashqi siyosati tufayli O'zbekiston barcha mamlakatlar bilan o'zaro manfaatli va do'stona aloqalarni o'rnatmoqda. Xususan, ushbu jarayonda O'zbekiston-Pokiston munosabatlari, ayniqsa, iqtisodiy sohada yangi sur'atlarda rivojlanib borayotganini ko'rishimiz mumkin.

O'zbekiston dunyodagi dengiz portlariga chiqish va mahsulotning raqobatbardoshligini saqlash uchun yangi transport koridorlarini yaratishni o'zining tashqi siyosatining ustuvor yo'nalishlaridan biri deb biladi.

Mutaxassislarning fikriga ko'ra, bugungi kunda Osiyo va Evropa o'rtasidagi qit'alararo savdo yuklarining 90% dengiz orqali tashiladi. Dengizga chiqish imkoniyati bo'lmagan rivojlanayotgan mamlakatlar o'zlarining eksport daromadlarining taxminan 18 foizini transport xizmatlariga sarflaydilar, rivojlangan mamlakatlarda esa 9 foiz. Davlatimiz rahbari Oliy Majlisga murojaatida Markaziy Osiyoni Hind okeani bilan bog'laydigan Transafg'on transport yo'lagini qurish bo'yicha dastlabki amaliy qadamlar qo'yilganligini aytdi. Loyihaga xalqaro moliya institutlarining 4,8 milliard dollari jalb qilinishi kutilmoqda. Pokiston transport vazirining so'zlariga ko'ra, kelajakdagi temir yo'l yo'lovchi va yuk tashish maqsadlarida samarali foydalaniladi.

O'zbekiston okeanga to'g'ridan-to'g'ri chiqish imkoniyatiga ega emas va dunyoda bunday 44 ta davlat mavjud. Ammo ulardan 42 nafari chegarani kesib, bir mamlakatga, ikkinchisi esa okeanga o'tadi. O'zbekiston o'z navbatida ikki mamlakat chegarasini kesib o'tishi kerak. Okeanga eng yaqin yo'l Afg'oniston orqali. Shu ma'noda, bugungi kunda O'zbekiston yaqin qo'shnimiz bilan har tomonlama munosabatlarni rivojlantirishdan, bu sohada tinchlik va barqarorlikni ta'minlashdan to'liq manfaatdor.

So'nggi to'rt yil ichida O'zbekiston sa'y-harakatlari tufayli Markaziy va Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari o'rtasida yaxshi qo'shnichilik, o'zaro ishonch, do'stlik va hurmat muhiti shakllangani diqqatga sazovordir. Maqsad mintaqamizning global iqtisodiy, transport va tranzit yo'laklariga chuqur integratsiyasini ta'minlashdir. Afg'onistonni mintaqadagi iqtisodiy integratsiya jarayoniga jalb qilish maqsadida Surxon-Puli-Xumri elektr uzatish liniyasi va Mozori-Sharifdan Hind okeanining portlariga temir yo'l qurish bo'yicha amaliy ishlar boshlangan.

Natijada daromad va mahsulot sifati oshadi, qo'shimcha ish o'rinlari yaratiladi, xarajatlar kamayadi va yangi texnologiyalar joriy etiladi. Bozor islohotlarini tezlashtirish va ishlab chiqarishni ko'paytirish maqsadida biz yangi bozorlarga chiqamiz.

Pokiston va O'zbekiston mushtarak madaniyat, din va urf-odatlar asosida yaqin aloqalarga ega. Ta'kidlash joizki, Pokiston O'zbekistonning Termiz shahridan atigi 665 kilometr uzoqlikda joylashgan. Bu masofa Lahor va Pokistonning Karachi o'rtasidagi masofadan kam. Bundan tashqari, Pokistonning Karachi va Gvadaruda dengiz portlari mavjud. Bu o'zbekistonlik sheriklarning jahon bozoriga chiqishiga yo'l ochadi.

Pokiston, shuningdek, Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan munosabatlarni yaxshilash uchun mintaqa bozorlariga yiliga bir necha milliard dollarlik tayyor mahsulot - dorilar, kiyim-kechak, guruch va shakarni eksport qilish imkoniyatiga ega. Shu bilan birga, mintaqadagi mamlakatlarga bir necha million dollar miqdorida kredit berishga tayyor. Islomobodning mintaqa davlatlariga, asosan O'zbekiston, Turkmaniston va Qozog'istonga bo'lgan qiziqishi tobora ortib bormoqda.

Xulosa.
Xulosa oʻrnida shuni taʼkidlash joizki, transport-tranzit salohiyatini yanada rivojlantirish maqsadida yuqorida qayd etilgan zarur sharoitlarni yaratish transport tizimining oʻtkazuvchanlik qobiliyatini oshirish, Oʻzbekiston hududidan oʻtish uchun mavjud toʻsiqlarni bartaraf etish imkonini beradi. Bu esa, oʻz navbatida, Markaziy Osiyoda xalqaro transport yoʻlaklarini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. 

Taʼkidlash joizki, Oʻzbekiston – Qirgʻiziston – Xitoytemir yoʻli qurilishi masalasi ham koʻrib chiqilmoqda. Mazkur loyiha SHHTmakoni uchun dolzarb ahamiyatga ega. Uning amalga oshirilishi loyiha ishtirokchilari hamda Markaziy Osiyoning boshqa barcha davlatlari va Xitoy oʻrtasidagi savdo-iqtisodiy munosabatlarni kengaytirish imkonini beradi. Ushbu temir yoʻli Xitoydan Qirgʻiziston va Oʻzbekiston orqali Sharqiy Yevropa va Yaqin Sharq mamlakatlariga yuk tashish imkoniyatini yaratish orqali Xitoy yuklarini Yevropa mamlakatlariga yetkazadigan eng qisqa yoʻllardan biriga aylanadi va butun Markaziy Osiyo transport-logistika infratuzilmasini rivojlantirishga xizmat qiladi. 
Foydalanilgan adabiyotlar.

Роб Янг. “Лидерство в командах”. М., 2004г,  www.wikipedia.org Ричард Л.Дафт. Менеджмент.- МВА, Питер 2016, Abdurahmonov Q.X., Xolmo’minov Sh.R. “Personalni boshqarish”. Toshkent-2011,  http://www.cer.uz , www.wikipedia.org , N.P. Belyatskiy, Intellektual boshqaruv texnikasi. Mn.: Yangi bilimlar, 2001, Ричард Л.Дафт. Менеджмент.- МВА, Питер 2016.