marshrutizatsiyalashga bog‘liq bo‘lmagan transport tarmoq pog‘onasi uchun axborotlarni uzatishni ta’minlovchi tarmoq ulanishlarini o‘rnatish;
faol holda tutish va uzish vositalarini yetkazib berish;
ma’lumot oqimlarini boshqarilishini ta‘minlash;
paketlar jo‘natilishi ketma - ketligini tartibga solish;
shoshilinch ma‘lumot uzatilishini ta‘minlash;
xatolarni topish va tuzatilishini ta‘minlash.
Tarmoq pog‘onasining ma’lumotlarini paketlar deb atash qabul qilingan.
Tarmoq pog‘onasida 2 xil protokol ishlaydi.
Tarmoq protokollari- tarmoq orqali paketlarni xarakatini yo‘lga qo‘yadi;
Marshrutlash protokollari - marshrutizator tarmoqlararo bog‘lanishlar topologiyasi to‘g‘risida axborot to‘playdi.
Tarmoq pog‘onasi vazifalariga quyidagilar kiradi:
murakkab tarmoqlarning qurilmalari o‘rtasidagi paketlar uzatilishi;
kanal pog‘onasi protokollarini moslashtirish (murakkab tarmoq miqyosida).
Uchinchi pog‘onada bajariladigan tarmoq protokoli ma’lumot paketlari marshrutini tanlashda qo‘llaniladi
1980-yillarning birinchi yarmida yaratilgan va keyinchalik TCP/IP nomini olgan axborot uzatish modelining protokoli yaratilgan. TCP/IP stek protokoli to ‘rt pog‘onali tuzilishga ega bo‘lib, har bir pog‘onada o'zining protokollari mavjuddir. Bu protokol orqali manzillashdan nafaqat internet tarmog‘i elementlarini manzillashni amalga oshirish mumkin, balki lokal tarmoqda ham foydalanuvchilarga yagona manzillar berish mumkin. Manzillash orqali tarmoq foydalanuvchilari bir-biridan farqlanadi va paketlar aniq belgilangan foydalanuvchiga yetib borishi kafolatlanadi. Oldin shaxsiy kompyuterlar soni kam bo‘lgan va ularni manzillashda muammo bo‘lmagan, ammo shaxsiy kompyuterlarning va boshqa tarmoq qurilmalarining sonini keskin ortishi manzillashda muammolarni vujudga keltirdi. IP protokollarining to‘rtinchi IPv4 va oltinchi IPv6 versiyalari mavjud bo‘lib, ular turli xususiyatlarga ko‘ra bir-biridan farqlanadi. Barcha tarmoqning asosiy tuzilishi IPv4 ga asoslangan, ammo ushbu protokol taqdim etayotgan manzillar soni hozirgi ehtiyojlarni qondira olmaydi. Internet tarmog‘i shu darajada rivojlanmoqdaki, u taqdim etayotgan xizmat turlari ham ko‘payib bormoqda. Internet buyumlari, ya’ni masofadan boshqaruv tizimlari, “aqlli uy” kabi zamonaviy imkoniyatlarni ta’minlash uchun IPv6ni qo‘llashdan boshqa iloj qolmadi. “Xalqaro simsiz tadqiqot” forumi a’zolarining baholashicha 2017-2020 yillarda internet buyumlarining soni 7 trln.ni tashkil etadi va bir foydalanuvchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha miqdorda Internet buyumlarining soni 3000-5000 tani tashkil qilar ekan. Hozirda IPv4 manzillari yakunlangani uchun IPv6 protokolini tarmoqda qo‘llash ustida global miqyosda ish boshlangan.
IP protokoli. Internetda ko‘plab turli xil paketlardan foydalaniladi, lekin asosiylaridan biri bu - IP-paketdir (RFC-791). IP-protokol ishonchli bo‘lmagan transport muhitini taklif etadi. Mazkur protokolning ma‘lumotlarni uzatish algoritmi juda ham oddiy: xato hollarda deytagramma tashlab yuboriladi, jo‘natuvchiga esa tegishli ICMP- xabar yuboriladi (yoki hech narsa yuborilmaydi).
IP-protokolida tarmoqlararo xizmatlarni ta’minlash uchun to‘rtta asosiy mexanizm qo‘llaniladi: xizmat ko‘rsatish turi, paket yashash vaqti, sarlovhaning nazorat yig‘indisi, qo‘shimcha imkoniyatlar.
Xizmat ko‘rsatish turi tarmoqlararo deytagrammaning uzatilishida talab etiladigan sifatni ko‘rsatishi uchun foydalaniladi.
Paketning yashash vaqti tarmoqdagi paketning mavjud bo‘lish vaqtining yuqori chegarasini ko‘rsatadi. Ushbu ko‘rsatkich jo‘natuvchi tomonidan beriladi va paketning marshrut nuqtalari bo‘ylab xarakatlanishiga ko‘ra kamayib boradi. Paketning vaqti qabul qilib oluvchiga yetib borguniga qadar nol bo‘lsa, u holda ushbu paket yo‘q qilinadi.
Sarlovhaning nazorat yig‘indisi undagi ma’lumotlarning himoyasini ta‘minlaydi. Agarda modul sarlovhada xatolikni aniqlasa, ushbu paket uni aniqlagan modul tomonidan yo‘q qilinadi. Qo‘shimcha imkoniyatlar ayrim qo‘shimcha xizmatlar bajarilishini ta‘minlaydi. Masalan, ma‘lumotlarni himoyalash va maxsus marshrutlashtirish usullari.
IPv4 protokoli. IPv4 protokoli o‘tgan asrning 70-yillarida ishlab chiqilgan. 232 ta manzillarini taqdim eta olish imkoniga ega bo‘lgan ushbu protokol bir qancha kamchiliklarga ega. Eng asosiysi, manzillar soni barcha ehtiyojlarni qondirish uchun kamlik qiladi. Bundan tashqari xavfsizlik masalalari ushbu protokolda ko‘rib chiqilmagan.
IPv4 paket formati. IPv4 paketlar formati 2.1-rasmda ko‘rsatilgan.
Sarlovha maydonlarining funksional vazifasi quyidagilardan tashkil topgan:
Versiya maydoni (Version) mazkur protokol versiyasini ko‘rsatadi. Hozirgi vaqtda protokolning 4-versiyasi bilan birgalikda (ya‘ni 0100 maydonida) protokolning 6-versiyasidan foydalanish boshlanadi (ya‘ni 0110 maydonida).
Sarlovha uzunligi maydoni (Header Length) tarmoqlararo diagramma sarlovhasining 32 razryadli so‘zlardagi uzunligini ko‘rsatadi. Eng kam (minimal)uzunlik - beshta so‘z, eng katta (maksimal) uzunlik 32-razryadli so‘zlardan o‘n beshtasi.
Servis turi maydoni (Type of Service) xizmat ko‘rsatishning talab etiladigan sifat ko‘rsatkichlarini ko‘rsatadi. Imtiyoz esa, har bir deytagrammaga imtiyoz kodini berish orqali paketlarni uzatilishida unga ustunliklar beradi. Paketning to‘liq uzunligi maydoni (Total Length) deytagrammaning sarlovha va foydali ish yuki bilan birga, oktet (bayt)lardagi umumiy uzunligini belgilaydi. Paketning to‘liq uzunligi 65535 bayt (216-1=65 535)gacha yetishi mumkin.
Versiya (Version)
4 Sarlovha uzunligi (Header Length)
8 Servis (xizmat) turi (Type of Service)
16 Paketning to'liq uzunligi (Total Length)
16
Umumiy identifikator (Identification)
3
Bayroq (Flag)
13
Fragmentli siljitish (Fragment Offset)
8
Yashash vaqti (TTL - Time To Live)
8 Protokol turi (Protocol)
16 Sarlovhaning nazorat yig‘indisi (Header Checksum)
