Mavzu: Talab va taklif nazariyasi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
FAN: Iqtisodiyot nazariyasi
MAVZU: Talab va taklif nazariyasi
TAYYORLADI: IKROMJONOV JAMSHIDBEK

• Talab tushunchasi va talab qonuni
• Taklif tushunchasi va taklif qonuni
• Talab va taklif nisbati hamda uning o’zgarishi. Bozor muvozanati

REJA:
1. Talab tushunchasi va talab qonuni
Talab-iste’molchi narxlarning xar hil darajasida tovar va xizmatlarning aniq turining sotib olish mumkin bo’lgan miqdoridir.

z

Tovar yoki xizmatlarga bo‘lgan talabning ikki turi farq qiladi: individual talab va bozor talabi.
Har bir iste‘molchining tovarlarning biror turiga bo‘lgan talabi individual talab deyiladi. Iste‘molchilarning bir turdagi tovar yoki xizmatga bo‘lgan talablari yig‘indisi bozor talabi deyiladi.
Mahsulot narxi va sotib olinadigan tovar miqdori o’rtasidagi bu teskari yoki qarama-qarshi bog’liqlik talab qonuni deyiladi.
Daromadning o‘zgarishi bilan talab to‘g‘ri mutanosiblikda o‘zgaradigan tovarlar oliy toifali tovarlar deyiladi. Daromadlar kamayganda talab oshadigan tovarlar past toifali tovarlar deyiladi (masalan, kartoshka).
2. Taklif tushunchasi va taklif qonuni
Taklif , ishlab chiqaruvchilarning narxning har bir darajasida tovar yoki xizmatlarning bozorga sotishga chiqariladigan miqdoridir
Narxning oshishi bilan shunga mos ravishda sotishga chiqariladigan tovar (taklif) miqdori ham ortadi, narxning tushishi bilan taklif hajmi qisqaradi. Bu o’zaro, to’g’ridan- to’g’ri bog’liqlik taklif qonuni deyiladi
Bozorda taklif qilinadigan tovar hajmiga narxdan tashqari bir qator omillar ta‘sir qiladi. Bu omillarning asosiylari quyidagilar:

• Resurlar narxi
• Ishlab chiqarish texnologiyasi
• Soliq va dotatsiyalar
• Boshqa tovarlarning narxi
• Narx o`zgarishining kutilishi
• Bozordagi sotuvlar soni

• Resurslarning narxi. Ishlab chiqarish xarajatlari va taklif o‘rtasida mustahkam o‘zaro bog‘liqlik mavjud. Resurs narxlarining pasayishi ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytiradi va taklifni oshiradi.
• Ishlab chiqarish texnologiyasi. Texnologiyalarning takomillashuvi mahsulot birligini ancha samarali ishlab chiqarishga imkon beradi. Resurslarning mavjud narxida ishlab chiqarish xarajatlari kamayadi va taklif ko‘payadi.
• Soliqlar va dotatsiyalar darajasi. Ko‘pchilik soliqlar ishlab chiqarish xarajatlari tarkibiga kiradi. Shu sababli soliqlarning oshishi ishlab chiqarish xarajatlarini oshiradi va taklifni qisqartiradi.

• Boshqa tovar narxi. Boshqa tovarlar narxining o‘zgarishi ham mazkur tovar taklifini o‘zgartiradi. Masalan, qo‘y go‘shti narxining pasayishi mol go‘shti taklifini oshiradi.
• Narx o’zgarishining kutilishi. Kelgusida mahsulot narxi o‘zgarishining kutilishi ham ishlab chiqaruvchining bugungi kundagi bozorga mahsulot etkazib berish xohishiga ta‘sir ko‘rsatishi mumkin.
• Ishlab chiqaruvchilar (sotuvchilar) soni. Tovar ishlab chiqaruvchilar qanchalik ko‘p bo‘lsa, taklif qilinadigan mahsulot miqdori shunchalik ko‘p bo‘ladi.

3. Talab va taklif nisbati hamda uning o’zgarishi. Bozor muvozanati
Talab bilan taklif miqdori o‘rtasidagi nisbat bir-biriga teng bo’lgan holat bozor muvozanati deyiladi
Muvozanatli narxni tushunib olish uchun vaqt omili katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Shu sababli bozordagi bir zumlik, qisqa davrli va uzoq davrli muvozanatlik holatni farqlash zarur.
Qisqa davrli muvozanatlik, ishlab chiqarish va taklifni vaqtinchalik amal qiluvchi omillardan foydalanish asosida ko’paytirish imkoniyatini taqozo qiladi. Uzoq davrli muvozanatlik o’zgarishi uzoq muddatli davrdagi omillardan foydalanishni taqozo qiladi.
Talab hajmiga ta’sir qiluvchi boshqa omillar o’zgarmay qolganda, narx 1% o’zgarganda talab necha foizga o’zgarishini ko’rsatuvchi ko’rsatkich talabning 130 narxli egiluvchanligi ko’rsatkichi deyiladi. Bu ko’rsatkich ko’pincha oddiy qilib talabning egiluvchanligi deb ataladi.
E`TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT