Mavzu: Tafakkurning fanlar tizimida o’rganilishi

Intellektual xatti-harakatlar – tashqi muhit va nutqqa suyangan holda idrokning ichki rejalarida bajariladigan xatti-harakat.
Intellektual rivojlanish mezoni (ong IQ – aqliy yosh (AYO) va xronologik yosh (XYO) orasidagi munosabatni bildiruvchi mezon: IQ = AYO/XYO x 100. Intellektning biror bir yosh shkalasiga suyangan holda test natijalari orqali rivojlanishini aniqlash mumkin.

XULOSA
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, biz intellekt so‘zini talaffuz qilishimiz bilan uni testlar orqali o‘lchashni ko‘z oldimizga keltiramiz. Lekin mana shu teslar qanchalik haqiqatga yaqin. Biz ularga qay darajada ishonishimiz mukin. Bu ko‘rinishdagi testlarning savollari barcha qatlam vakillarining turmush sharitini hisobga olmaganligini kuzatishimiz mumkin. Hattoki, Alfred Bine ham o‘zi kashf etkan intellekt testlarini tahlili ustida ishlash kerakligini aytib o‘tgan. Sababi, bu teslarning natijasi haqiqatdan uzoq bo‘lishini aniqlagan. Bundan tashqari bunday testlar intellektning faqat bir tomonini tadqiq etishga qaratilgan. Emotsional va amaliy intelekti yuqori rivojlangan shaxslarning natijalari bu testlarda yaxshi natija ko‘rsatmayotganligi kuzatishgan. Baribir, hozirgi kunda IQ koeffitsenti o‘z ahamiyatini zararcha ham yo‘qotmagan.
Tafakkur atrofdagi olamni bilish qurolidir va inson amaliy faoliyatini vujudga
kelishi uchun shartdir. Biron narsa to‘g‘risida tafakkur qilish jarayonida fikr paydo
bo‘ladi, bu fikrlar insonning ongida hukm va tushunchalar shakl ini oladi.
Tafakkurning bilish faoliyatidagi roli avvalo bizning idroklarimiz va
fikrlarimizning voqelikka qanchalik muvofiq bo‘lishini, to‘lar haqiqat yoki xato,
chinmi yoki yolg‘on ekanligini belgilashda o‘z ifodasini topadi. Bunday tafakkur
qilish eng oddiy amaliy voqelikda namoyon bo‘ladi. Voqelikning sezgilardagi va
idrokdagi in’ikosning o‘zi chinakam bilim bo‘ladi. Masalan: biz quyoshning har
kuni sharqdan chiqib, g‘arbga botayotganini hammamiz ko‘ramiz (idrok qilamiz).
Biz yerni qimirlamay turganini, asrlar davomida qilgan fikriy faoliyati
natijasidagina uzoq davom qilgan kuzatishlar o‘tkazish va matematika yo‘li bilan
tadqiqotlar qilish natijasidagina haqiqatda quyosh yer atrofida aylanmasdan, bal ki
yer o‘z o‘qi atrofi va quyosh atrofida aylanayotganligini aniqladik. 
Xalq og‘zaki ijodi - o‘quvchilar obrazli tafakkurni shakllantirish manbai
sifatida
Har bir jamiyatda yashagan xalq ruhi, do‘stlik, birodarlik, mardlik, vatan va
xalqqa sodiqlik g‘oyalari, ota-onalarning o‘zaro ahiligi, ular bilan farzandning
o‘zaro mehr-muhabbati, qadr-qimmati, insoniy eng yaxshi fazilatlari u ijod etgan
maqol, topishmoq, ertak, latifa, lapar, askiya, dostonlarda tarannum etilgan. Bu
yodgorliklar o‘z muxtasarligi, qiziqarliligi, rovonligi, ohangdorligi, pandnomaligi
(didaktikligi) g‘oyaviyligi bilan, g‘oyatda muhim tarbiyaviy ahamiyatga egadir.
Buyuk ajdodlarimiz, pedagog-olimlarimiz o‘z asarlarida xalq badiiy ijodi
namunalariga tayanib ish ko‘rganlar. Donishmand xalq olg‘a surgan tarbiyaning
xalqchilligi va tabiatga uyg‘unligiga doir g‘oyalarni ijodiy rivojlantirganlar. Xalq
tafakkuri rivoji uchar gilamlar va otlar, oynai jahonlar yaratishni orzu qilishda
ifodalangan bo‘lsa, hozirgi zamonda ular haqiqatga aylandi. Shu jarayonda
xalqning tarbiya haqidagi tushunchalari ham o‘sib bordi.
Xalq og‘zaki ijodi manbalari va ulardagi pedagogik fikrlar xilma-xilligi,
rang-barangligi ham kishi diqqatini o‘ziga tortadi. Avvalo, xalq pedagogik
madaniyatining tarkibiy qismi sifatida xalq og‘zaki ijodimanbalaridagi shaxs
shakllanishiga ta‘sir etuvchi omillar, turli tarbiyaviy g‘oyalar o‘quvchilarning
axloqiy sifatalarini shaklantirishga xizmat qilsa, undagi obrazlilik, sifatlash,
mubolag‘a, majoz, yorqinlik, ta'sirchanlik o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashi,
ijodkorlik, va tafakkur turlarini shakllantirishda muhim manba hisoblanadi.