Mavzu: Tabiatshunoslikning zamonaviy konsepsiyalari Reja: Tabiiy fanlarning zamonaviy konsepsiyasi haqida

Nazariy-mantiqiy qat’iylik, mukammallik, yuqori matematikalashtirish tabiiy fanlar blokining muhim xususiyati hisoblanadi. Tabiatshunoslikda eksperimentning o‘ylangan va tabiiy fizik tipi shakllandi, so‘ng ular nazariy-amaliy imkoniyatlari bilan ilmiy ishlab chiqarish darajasigacha o ‘sdi, hozirgi vaqtda esa u mashinali yoki matematikdir. U murakkab yoki bajarilishi mumkin bo‘lmagan tadqiqot vositalari bilan bilish obyektlaridaqo‘llaniladi. Tabiatshunoslikning bitta yutuqli xususiyatlaridan yana biri, ko‘pgina tarkibiy fanlar bilan o‘zining obyektiv va metodologik chegaralarini egallash, ularni umumilmiy darajaga chiqarishdir. Ayniqsa, boshqaruv jarayonlari va har qanday tabiat tizimi (informatsion aspektdagi tirik organizmlardan boshlab)ni o‘rganadigan fizika, kibernetika hamda etologiya (yuqori organizmli hayvonlar va ularning hamjamiyati haqidagi fan) va ekologiyani aytib o‘tish zarur.

Nazariy-mantiqiy qat’iylik, mukammallik, yuqori matematikalashtirish tabiiy fanlar blokining muhim xususiyati hisoblanadi. Tabiatshunoslikda eksperimentning o‘ylangan va tabiiy fizik tipi shakllandi, so‘ng ular nazariy-amaliy imkoniyatlari bilan ilmiy ishlab chiqarish darajasigacha o ‘sdi, hozirgi vaqtda esa u mashinali yoki matematikdir. U murakkab yoki bajarilishi mumkin bo‘lmagan tadqiqot vositalari bilan bilish obyektlaridaqo‘llaniladi. Tabiatshunoslikning bitta yutuqli xususiyatlaridan yana biri, ko‘pgina tarkibiy fanlar bilan o‘zining obyektiv va metodologik chegaralarini egallash, ularni umumilmiy darajaga chiqarishdir. Ayniqsa, boshqaruv jarayonlari va har qanday tabiat tizimi (informatsion aspektdagi tirik organizmlardan boshlab)ni o‘rganadigan fizika, kibernetika hamda etologiya (yuqori organizmli hayvonlar va ularning hamjamiyati haqidagi fan) va ekologiyani aytib o‘tish zarur.

Ko‘p asrlik tajribalar odamlarga tabiatni ilmiy metodlar bilan o‘rganish mumkin, degan xulosaga kelish imkonini berdi. Metod tushunchasi yunoncha “metodos” so‘zidan olingan bo‘lib, nazariy va amaliy o‘zlashtirishning usullari va operatsiyalari yig‘indisini anglatadi. Taniqli faylasuf, XVII asr olimi F.Bekon metodni qorong‘ida ketayotgan yo‘lovchining yo‘lini yoritayotgan fonar bilan qiyoslaydi. Metodlami maxsus o‘rganish bilan shug‘ullanadigan, metodologiya deb nomlash qabul qilingan butun bilimlar sohasi mavjud. Metodologiyaning muhim vazifasi bilish metodlarining kelib chiqishi, mohiyati, samaradorligi va boshqa tasniflarini o‘rganish hisoblanadi. Ilmiy bilishning metodlarini ilmiy tadqiqot jarayonida keng qo‘llanishiga qarab bo‘lish qabul qilingan bo‘lib umumiy ilmiy va xususiy ilmiy turlarga bo‘linadi. Barcha narsalarga taalluqli metodlar ikki xil bo‘lib, metafizik va dialektik metodlardir. XIX asrning o‘rtalarigacha hukmron bo‘lgan metafizik metodni dialektik metod siqib chiqara boshladi.