Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

Tashkiliy  uslublar  bilan  o’quvchilarning  diqqati,  qabul  qilishi  va  ishi 
yo’naltiriladi.  
Texnik  uslublarga  har  xil  jihoz,  yordamchi  vosita  va  materiallardan 
foydalanish  kiradi.  Qo’llaniladigan  metoddagi  metodik  uslublarning  o’rnini 
tasavvur qilish uchun ushbu misollarni ko’rib chiqamiz. 
Buni  o’qituvchi  amaliy  mashg’ulotlarga  tayyorlanayotganda  nazarda  tutishi 
kerak. 
Metod  amaliy,  uning  turi  aniqlash  (masalan,  o’simlik  barglarining 
shakllarini aniqlash)dir. 
Mantiqiy  uslub  barg  shakllarining  belgilarini  aniqlash  bo’lib,  ulami 
ko’rsatmaviy  jadvaldagi  tasvirlar  bilan  solishtirish,  xulosa  chiqarish,  shaklni 
aniqlashdan iboratdir. 
Tashkiliy  uslublarda  -  masalan:  baiglarning  shaklini  aniqlash  bo’yicha 
individual  (hamma  o’quvchilarga  bir  xil)  ish  tanlanadi.  Ish  ko’rsatmaviy  jadval 
bo’yicha bajariladi, bu texnik uslubdir. 
Natijalarni  qayd  qilish  jadvalini  to’ldirish,  rasm  chizish,  gerbariy daftariga 
barglarni  yelimlashdan  iborat  bo’ladi.  Metodik  uslublarni  turli-tumanligi,  ayniqsa, 
ularning  birga  olib  borilishi  o’qituvchining ijodiy tashabbusi  va pedagogik mahoratini 
oshiradi.  Shu  jumladan,  maktabdagi  o’qitish  o’quvchini  turmushga,  jamiyatdagi 
foydali  mehnatga  tayyorlashning  zaruriy  bosqichidir.  Tabiatshunoslikni  o’qitishda 
ham o’quvchilarning bir qator faoliyatlari rivojlantiriladi: 
1.  Boshlang’ich  sinflarda  kichik  yoshdagi  maktab  o’quvchilarida  atrof  tabiat 
haqida  aniq  tasavvurlar  hosil  qilinadi  va  shu  asosda  tizimlashgan  bilimlar  berib 
boriladi. Bunga: bolalarning erta  yoshdan hayvonlarning farqiga bora olishlari, yesa 
bo’ladigan  va  zaharli  o’simliklar  (rezavor  meva  va  zamburug’lar)ni  bilishlari, 
Quyosh  va  kompasga  qarab  tomonlarni  aniqlay  olishlari,  ob-havo  belgilariga 
ahamiyat  berishlari, tabiatning  oddiy  hodisa-larini  tushuna  olishlari,  yil  fasllarining 
farqlay bilishlari misol bo’la oladi. 
2.  Tabiatshunoslik  predmetlarini  o’qitish  to’g’ri  yo’lga  qo’yilganda  bolalarga 
tabiatga muhabbat singdiriladi, o’simlik va hayvonlarga qiziqish vujudga keltiriladi, 
kuzatuvchanlik, mantiqiy tafakkur va ma'noli nutq rivojlantiriladi. 
3.  Tabiat  hodisalarini  kuzatish  o’quvchilarga  taqqoslash,  utnumlashtirish, 
o’z  taassurotlarini  og’zaki  va  yozma  bayon  qilish  uchun  xilma-xil  aniq  material 
beradi.  
4.  O’quvchilarning  jonli  tabiat  bilan  muloqotda  bo’lishi  (to’qnashishi) 
ularning  jismoniy  mehnat va  estetik tarbiyasi uchun  keng  imkoniyatlar  ochib  beradi. 
Shuning uchun ham o’quvchilar tabiat bilan qanchalik ertaroq tanishsalar, tabiatning 
ular tarbiyasi va aqliy rivojlanishiga ta'siri shunchalar ijobiy boiadi. 
Albatta,  bu  maqsadlarga  erishish  uchun  tabiatshunoslikni  o’qitish 
metodlarini yanada takomillashtirish kerak. 
Boshlang’ich  sinf  o’qituvchilarining  e'tibori  o’quvchilar  bilan  ishlash 
tadqiqiy  metodiga  qaratilmog’i  zarur,  chunki  bu  metod  keng  bilimlar  beribgina 
qolmay, bolalarni mnstaqil bilim olishga ham o’igata oladi. 
Tadqiqiy  izlanish  faoliyatida  o’quvchilarning  bilish  faolligini  rivojlantirish 
muammoli  o’qitishning  asosidir.  Bu  tabiatshunoslik  darslariga  ham  taalluqlidir, 
chunki  unda  tayyor  ilmiy  bilimlarni  bayon  qilish  va  ularni  tushuntirish  bilan  bir 

---

qatorda  materialni  muammoli  bayon  qilish  tobora  ko’proq  qo’llanila  boshlanadi. 
Muammoli  o’qitishni  o’z  ichiga  olgan  darslarda  o’quvchilarga  yangi  ma'lumotlarni 
o’zida  saqlagan  masalalarni  hal  qilish  taklif  qilinadi.  Bundan  o’quvchilarning 
bilimlarni  o’zlashtirish  va  ularni  amalda  mustaqil  qo’llash  usullarini  egallashlari 
ko’zda  tutiladi.  Bunday  masalalardan  bilimlarni  tekshirishda  o’zlashtirishning 
chuqurligi va onglilikni aniqlash uchun foydalaniladi.