Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

Tashkiliy uslublar 
bilan o’quvchilarning diqqati, qabul qilishi va ishi 
yo’naltiriladi.
Texnik uslublarga
 
har xil jihoz, yordamchi vosita va materiallardan 
foydalanish kiradi. Qo’llaniladigan metoddagi metodik uslublarning o’rnini 
tasavvur qilish uchun ushbu misollarni ko’rib chiqamiz. 
Buni o’qituvchi amaliy mashg’ulotlarga tayyorlanayotganda nazarda tutishi 
kerak. 
Metod amaliy, uning turi aniqlash (masalan, o’simlik barglarining 
shakllarini aniqlash)dir. 
Mantiqiy uslub barg shakllarining belgilarini aniqlash bo’lib, ulami 
ko’rsatmaviy jadvaldagi tasvirlar bilan solishtirish, xulosa chiqarish, shaklni 
aniqlashdan iboratdir. 
Tashkiliy uslublarda - masalan: baiglarning shaklini aniqlash bo’yicha 
individual (hamma o’quvchilarga bir xil) ish tanlanadi. Ish ko’rsatmaviy jadval 
bo’yicha bajariladi, bu texnik uslubdir. 
Natijalarni qayd qilish jadvalini to’ldirish, rasm chizish, gerbariy daftariga 
barglarni yelimlashdan iborat bo’ladi. Metodik uslublarni turli-tumanligi, ayniqsa, 
ularning birga olib borilishi o’qituvchining ijodiy tashabbusi va pedagogik mahoratini 
oshiradi. Shu jumladan, maktabdagi o’qitish o’quvchini turmushga, jamiyatdagi 
foydali mehnatga tayyorlashning zaruriy bosqichidir. Tabiatshunoslikni o’qitishda 
ham o’quvchilarning bir qator faoliyatlari rivojlantiriladi: 
1. Boshlang’ich sinflarda kichik yoshdagi maktab o’quvchilarida atrof tabiat 
haqida aniq tasavvurlar hosil qilinadi va shu asosda tizimlashgan bilimlar berib 
boriladi. Bunga: bolalarning erta yoshdan hayvonlarning farqiga bora olishlari, yesa 
bo’ladigan va zaharli o’simliklar (rezavor meva va zamburug’lar)ni bilishlari, 
Quyosh va kompasga qarab tomonlarni aniqlay olishlari, ob-havo belgilariga 
ahamiyat berishlari, tabiatning oddiy hodisa-larini tushuna olishlari, yil fasllarining 
farqlay bilishlari misol bo’la oladi. 
2. Tabiatshunoslik predmetlarini o’qitish to’g’ri yo’lga qo’yilganda bolalarga 
tabiatga muhabbat singdiriladi, o’simlik va hayvonlarga qiziqish vujudga keltiriladi, 
kuzatuvchanlik, mantiqiy tafakkur va ma'noli nutq rivojlantiriladi. 
3. Tabiat hodisalarini kuzatish o’quvchilarga taqqoslash, utnumlashtirish, 
o’z taassurotlarini og’zaki va yozma bayon qilish uchun xilma-xil aniq material 
beradi.
4. O’quvchilarning jonli tabiat bilan muloqotda bo’lishi (to’qnashishi) 
ularning jismoniy mehnat va estetik tarbiyasi uchun keng imkoniyatlar ochib beradi. 
Shuning uchun ham o’quvchilar tabiat bilan qanchalik ertaroq tanishsalar, tabiatning 
ular tarbiyasi va aqliy rivojlanishiga ta'siri shunchalar ijobiy boiadi. 
Albatta, bu maqsadlarga erishish uchun tabiatshunoslikni o’qitish 
metodlarini yanada takomillashtirish kerak. 
Boshlang’ich sinf o’qituvchilarining e'tibori o’quvchilar bilan ishlash 
tadqiqiy metodiga 
qaratilmog’i zarur, chunki bu metod keng bilimlar beribgina 
qolmay, bolalarni mnstaqil bilim olishga ham o’igata oladi. 
Tadqiqiy izlanish faoliyatida o’quvchilarning bilish faolligini rivojlantirish 
muammoli o’qitishning asosidir. Bu tabiatshunoslik darslariga ham taalluqlidir, 
chunki unda tayyor ilmiy bilimlarni bayon qilish va ularni tushuntirish bilan bir 

---

qatorda materialni muammoli bayon qilish tobora ko’proq qo’llanila boshlanadi. 
Muammoli o’qitishni o’z ichiga olgan darslarda o’quvchilarga yangi ma'lumotlarni 
o’zida saqlagan masalalarni hal qilish taklif qilinadi. Bundan o’quvchilarning 
bilimlarni o’zlashtirish va ularni amalda mustaqil qo’llash usullarini egallashlari 
ko’zda tutiladi. Bunday masalalardan bilimlarni tekshirishda o’zlashtirishning 
chuqurligi va onglilikni aniqlash uchun foydalaniladi.