Mavzu: Tabiatni muhofaza qilishning ilmiy asoslari Reja

2. Biosferada moddalarning aylanishi.

Biosfera quydagi moddalardan tashkil topgan

Biogen moddalar – tirik moddalar tomonidan yaratiladigan va qayta ishlanadigan moddalar. Uzoq yillik hayoti moboynida tirik organizmlar o’z a’zo, to’qima, hujayra, qonlari orqali ko’plab suv, havo va boshqa mineral moddalarni o’tkazganlar. Suyak moddalar – tashkil etilishida hayot ishtirok etmaydigan, qattiq, suyuq va gazsimon shakldagi moddalar.

Biosuyak moddalar – bir vaqtning o’zida tirik moddalar va qotib qolgan jarayonlar ta’sirida yuzaga keladi (tuproq va b.q) va h.k

Biosferada moddalar aylanishi ikki xil bo’ladi: geologic (katta) aylanish.

Biogen moddalar

Tirik moddalar – yerda mavjud bo’lgan barcha tirik organizmlar, tizimga taalluqligidan qat’iy nazar fizik – kimyoviy birliklar majmuidan tashkil topgan. Tirik organizmlar massasi nisbatan kichik hamda 2,4 - 3,6 tonna (quruq vaznda) deb baholanadi hamda yerning boshqa qobiqlarining massasini tashkil etadi. Shunday bo’lsada, ular “sayyoramizning eng qudratli geokimyoviy kuchi”, zero ular nafaqat biosferada yashaydi, balki yer qiyofasini ham o’zgartiradi. Tirik moddalar biosferada juda notekis taqsimlangan.

Geologik modda aylanishi – tabiatda suv va havoning aylanishida namoyon bo’ladi. Har yili quyoshdan yerga katta miqdorda energiya yetib keladi. Bu miqdor o’rta kengliklarning har gektariga yilida 9 mlrd. Kaloriyaga teng bo’lib, bu energiyaning teng yarmi yerdan suv bug’lanishiga sarf bo’ladi. Bu miqdor yiliga qariyb 520 ming km tengdir. Soddaroq qilib aytganda, shuncha suv bilan yer shari sirtini 10 metr qalinlikda qoplash mumkin, Suvning geologik doira bo’ylab aylanishida u bilan birga unda erigan mineral moddalar ham aylanib, shamol yordamida bir mintaqadan boshqa mintaqadan boshqa mintaqalarga ko’chib yuradi.

Geologik modda aylanishi – tabiatda suv va havoning aylanishida namoyon bo’ladi. Har yili quyoshdan yerga katta miqdorda energiya yetib keladi. Bu miqdor o’rta kengliklarning har gektariga yilida 9 mlrd. Kaloriyaga teng bo’lib, bu energiyaning teng yarmi yerdan suv bug’lanishiga sarf bo’ladi. Bu miqdor yiliga qariyb 520 ming km tengdir. Soddaroq qilib aytganda, shuncha suv bilan yer shari sirtini 10 metr qalinlikda qoplash mumkin, Suvning geologik doira bo’ylab aylanishida u bilan birga unda erigan mineral moddalar ham aylanib, shamol yordamida bir mintaqadan boshqa mintaqadan boshqa mintaqalarga ko’chib yuradi.