Mavzu: suyuqlikning oqish rejimini aniqlash

R_man. – manometr bilan o‘lchanadigan bosim. Agar jarayon siyraklanish sharoitida ketsa, atmosfera yoki barometrik bosim bilan siyraklanish orasidagi ayirma to‘la bosim deyiladi:
(1.6)
bu yerda R_vak. – vakuummetr bilan o‘lchanadigan siyraklanish. Bosimni fizik va texnik atmosferada, mm. suv va mm. simob ustunida o‘lchanadi.
1 fizik atmosfera (1 atm) = 540 mm simob ustuni =10,33 m suv ustuni = 1,033 kgk/sm³ = 101300 kgk/m³;
1 texnik atmosfera (1 atm) = 534,4 mm simob ustuni =10 m suv ustuni = 1 kgk/sm³ = 10000 kgk/m³ = 98100 N/m².
Qovushqoqlik. Haqiqiy real suyuqliklar truba ichida harakatlanganda, uning ichida ichki ishqalanish kuchlari hosil bo‘lib, siljishiga to‘sqinlik qiladi. Suyuqliklarning bir qatlamdan ikkinchi qatlamga siljishi uchun sarf bo‘lgan kuch qovushqoqlik deyiladi. Nyuton qonuniga binoan, suyuqlikning siljishi uchun zarur bo‘lgan kuch shu qatlamning yuzasiga, surilish tezligi gradientiga va shu suyuqlikning qovushqoqlik koeffitsientiga to‘g‘ri proporsional bog‘langan :
(1.7)
bu yerda T - ta’sir etayotgan kuch; F - yuza ; - tezlik gradienti;  - qovushqoqlik koeffitsienti.
Tenglamadagi qovushqoqlikkoeffitsienti  dinamik qovushqoqlik koeffitsienti yoki qovushqoqlik deyiladi. Qovushqoqlik suyuqliklarning fizik xususiyatlariga va temperaturasiga bog‘liq bo‘lib, keng oraliqda o‘zgaradi. Masalan, glitserinning qovushqoqligi suvnikiga nisbatan bir necha marta kattadir. Qovushqoqlik SI sistemasiga binoan quyidagi birlikda o‘lchanadi:



Dinamik qovushqoqlik koeffitsientining shu suyuqlik zichligiga nisbati kinematik qovushqoqlik deyiladi va  bilan belgilanadi
(1.8)
SI sistemasida kinematik qovushqoqlik"m²/s" birligida o‘lchanadi.
Ba’zan nisbiy qovushqoqlik tushunchasi ham ishlatiladi. Bunda biror suyuqlik qovushoqligining suvning qovushoqligiga nisbati olinadi.
Temperatura ortishi bilan suyuqliklarning qovushoqligi kamayadi, gazlarniki esa ko‘payadi. Suyuqliklarning qovushoqligi gazlarnikiga nisbatan bir necha marta kattadir. Nyutonning ichki ishqalanish qonuniga bo‘ysunadigan suyuqliklar Nyuton suyuqliklari deyiladi. Kolloid eritmalar, moyli bo‘yoqlar, smolalar, past temperaturada ishlatiladigan surkov moylari Nyuton suyuqliklariga kirmaydi.
Suyuqlikning harakati tezlik, sarf, bosim va boshqa kattaliklar bilan xarakterlanadi.
Vaqt birligi ichida oqib o‘tgan suyuqlik miqdori "m³/soat", "l/soat", "l/s", "m³/s" birliklarida o‘lchansa hajmiy sarf, agar kg/soat, kg/s da o‘lchansa massaviy sarf deyiladi.
Trubada oqayotgan suyuqlikning tezligi trubaning devorlariga yaqinlashgan sari kamayadi, chunki suyuqlik harakati ishqalanish kuchi tufayli sekinlashadi va suyuqlik zarrachalari devorga yopishib, minimal tezlik bilan harakat qiladi.
Suyuqlikning xaqiqiy tezligini o‘lchash juda qiyin, chunki suyuqlik zarrachalari oqimning har bir nuqtasida alohida tezlikka ega bo‘ladi. Shuning uchun zarrachalarning tezligi o‘rtacha kattalik bilan aniqlanadi. Hajmiy sarf miqdorining truba ko‘ndalang kesimiga nisbati o‘rtacha tezlik deyiladi.
, [ m/s] (1.9)

bu yerda V- hajmiy sarf miqdori, m³/s; S - trubaning ko‘ndalang kesimi, m².

Yuqoridagi tenglikdan: