Mavzu: Suv iste’molchilari uyushmalarning suv iste’molchilari bilan o‘zaro hisob – kitoblari hisobi

.

---

3
 
Suv iste’molchilari uyushmalarining fermer xo’jaliklari bilan o’zaro 
hisob-kitob muomalalari. 
Suv iste’molchilari uyushmasi bilan suv iste’molchilari o‘rtasidagi hisob-
kitob munosabatlari shartnomaviy xususiyaga ega bo‘lib, yil boshida Umumiy 
yig‘ilish tomonidan belgilangan IXB miqdoridan kelib chiqqan holda 
belgilanadigan shartnoma qiymatiga nisbatan belgilanadi. 
IXB miqdori bo‘yicha har oy belgilangan summa yilliq IXB qiymatining 
1/12 qismi miqdorida undirib boriladi. 
SIU a’zolik badali. SIU Nizomida kirish va a’zolik badallarini to‘lash 
nazarda tutilishi tavsiya qilinadi. SIU endigina tashkil etilganda, u har bir a’zodan 
gektaridan 5-7 ming so‘m miqdorida dastlabki a’zolikka kirish badalini, keyingi 
yillar davomida esa bir yil uchun gektariga 5 ming so‘m miqdorida a’zolik badali 
yig‘imini joriy qilishi kerak. Kirish badali SIU faoliyatining dastlabki bir necha 
oylari davomida SIU xodimlariga beriladigan oylik maosh, hamda Ekspluatatsion 
va texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha xarajatlarning bir qismini qoplaydi.
Keyinchalik bu xarajatlar irrigatsiya xizmati uchun badallar hisobiga 
qoplanadi. Keyingi yillar a’zolik badallarini SIU zahira jamg‘armasiga qo‘yish 
lozim.
Irrigatsiya xizmati uchun badallarni maqsadi - sug‘orish va drenaj tizimini 
Ekspluatatsion va texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha xarajatlarni, oylik maoshni 
to‘lash va SIUni boshqarish bilan bog‘liq boshqa xarajatlarni qoplashdan iborat.
Keyinchalik irrigatsiya xizmati uchun to‘lovlar suv ta’minoti uchun 
Irrigatsiya tizimi boshqarmasiga to‘lovlar qiymatini ham o‘z ichiga olishi mumkin. 
Bundan tashqari, irrigatsiya xizmati uchun to‘lov zahira jamg‘armasiga 
o‘tkaziladigan pul mablag‘larini ham o‘z ichiga olishi mumkin. SIU a’zolari, 
irrigatsiya xizmati uchun to‘lovlar suv uchun to‘lov emasligini tushunishlari juda 
muhim. SIU a’zolari tomonidan amalga oshirilayotgan to‘lovlar esa ularning 
sug‘orish va drenaj tizimini saqlash xarajatlarini qoplashdagi ulushidir.

---

To‘lov muvofiqligi omilidan foydalanish. Irrigatsiya xizmati ta’rifi 
byudjetda ko‘rsatilgan xarajatlarga asoslangan holda hisoblanadi. 
Irrigatsiya xizmati tarifini hisoblashda, SIU barcha a’zolari irrigatsiya 
xizmati uchun to‘lovni amalga oshirishlarini ko‘zda tutishlariga to‘g‘ri kelmaydi, 
chunki SIU faoliyatining birinchi yillarida bu hol kamdan-kam uchraydi.
Shu sababdan, irrigatsiya xizmati badali byudjetning yillik xarajatlariga va 
irrigatsiya xizmati uchun to‘lovni amalga oshirishlari mumkin bo‘lgan SIU a’zolari 
foiziga asoslangan bo‘lishi kerak.
Yana bir juda ham muhim shart borki, u nima uchun SIU irrigatsiya xizmati 
badalini iloji boricha real belgilash zarurligiga izoh beradi. Bu SIUning ushbu 
to‘lovlarni yig‘ishda aniq bir samaradorlik darajasiga erishmasa, u o‘zining 
sug‘orish va drenaj tizimini tiklash uchun grant va qarz olish imkoniga ega 
bo‘lmasligi bilan bog‘liq.
Badallar miqdori SIU a’zolariga osonlikcha tushunarli bo‘ladigan qilib 
hisoblanishi kerak. Agar SIU a’zolari badal miqdorining asoslanganligini aniq 
bilsalar, ularning to‘lovlarni amalga oshirish xohishlari oshadi. SIU faoliyatining 
dastlabki yillarida odatda ushbu to‘lovlar miqdori etkazib berilgan suv hajmiga 
emas, balki gektar asosida belgilanadi, chunki hozirgi kunda suv o‘lchash 
qurilmalari birinchi usulni qo‘llash imkonini bermaydi.
Dunyo tajribasida irrigatsiya xizmati uchun to‘lovlarni yig‘ib olishni 
quyidagi usullari qo‘llaniladi: