Mavzu: Sulfatlash va sulfirlash reaksiyalari Reja: Sulfatlash jarayoni va reaksiyalari

Olefinlarni sulfirlash. Yuqorida ko‘rib o‘tilgan olefinlami H2S04 bilan sulfatlash jarayonidan farqli ravishda, olefinlarga oleum yoki S02 ta’sir ettirilganda sulfirlash reaksiyalari sodir bo‘ladi va bunda C-C bog‘lar hosil bo‘ladi. S03 ni elektrofillik xossasi tufayli birlamchi bipolyar kompleks hosil bo‘ladi, u gidrid-ionni migratsiyalash bilan izomerlanishi va alkensulfokislota va sulfonlar aralashmasini hosil qilishi mumkin:

Alkensulfokislotalar ishqor bilan neytrallanish natijasida tegishli tuzlarga aylanadi, 1,2-sulton esa a-gidroksisulfokislota tuziga,l,3- va 1,4-sultonlar gidrolizga ancha

turg‘un, lekin yuqori temperaturada ular ham gidroksisulfokislotalar hosil qiladi, 130-150йC suv ajralib chiqishi natijasida natriy alkensulfonatlarga aylanadi:

Sanoatda olefinlami S03 bug’lari bilan sulfirlash usuli (havo bilan suyultirilganda)keng qoMlaniladi. Ushbu usul yuqori ekzotermik va tezlikda sodir bo'lishi va boshqa ko‘rsatgichlari va reaksiya sharoiti bo‘yicha spirtlami S03 yordamida sulfatlashga o‘xshaydi. 0‘sha turdagi reaktorlar qo'llaniladi, texnologik jarayondagi farq shundan iboratki, ushbu sulfirlashda reaksiya massasi neytrallashdan so‘ng texnologik sxemga qo‘shimcha degidratlanish tarmog‘i ulangan. U isitgich 150°C da ishlaydigan reaktor-gidrolizerdan tashkil topgan.
Aromatik birikmalarni sulfirlash. Bu reaksiya organik sintezda sanoatda tatbiq qilingan usullardan biri hisoblanadi. Bu usul bilan hozirgi vaqtgacha fenollar olinadi ф-naftol, rezorsin krezol). Buning uchun sulfokislotalar tuzlari ishqor bilan eritiladi:

Sulfokislotalar, shuningdek, ba’zi bir bo‘yoqlar olishda oraliq moddalar hisoblanadi; ulami oshlovchi va katalizatorlar (toluolsulfokislota, Petrov va Tvitchel kontaktlari) sifatida qo‘llaniladi. Choklangan poiimer va sopolimerlarni sulfirlash bilan (ayniqsa, stirol va divinilbenzol asosida) eng ko‘p tarqalgan ionalmashinuvchi smolalar (sulfokationitlar) olinadi, ular noyob metallar kationlarini ajratish uchun qoMlaniladi. Lekin, eng keng qoMamda sulfirlash jarayoni alkilarensulfonat RArS020Na turidagi SFM ishlab chiqarishda qo‘llaniladi.