Mavzu: so`z birikmasi va qo`shma gaplar

Uns nist erloubit zi slahanne einigan. Es ist uns nicht erlaubt.
Qadimgi yuqori nemis tilida hozirgi zamon nemis tiliga nisbatan inkor ma’nosi polifunktsional xarakterga ega bo’lgan, ya’ni gap tarkibida inkor ma’nosiga ega bo‘lgan ni yuklamasidan tashqari inkor ma’nosida ravish va olmoshlar ham ishlatilishi mumkin bo‘lgan: q. yu. n. Thaz thu iz niomanne ni quedes. Daβ du es niemandem sagst.
Nihein tharinne ni bileib. Niemand war dort geblieben.
X asrdan boshlab, «nicht» yuklamasi o‘zining asil ma’nosi bo‘lmish «nicht» funktsiyasida qo‘llanilmasdan, balki –ni inkor yuklamasi bilan birgalikda gapning ma’nosini kuchaytirish uchun xizmat qilgan⁴.
Ter nefurhtet tia inseli nieht. Er fürchtet sich nicht vor Verbannung.
O‘rta yuqori nemis tilida gap strukturasida sodir bo‘lgan ba’zi bir o‘zgarishlar haqida
Qadimgi yuqori nemis tili davrida, ayniqsa XII-XIII asrlarning birinchi yarmida, ya’ni ritsarlik mavqeyining gullab-yashnagan bir davrida ham, gap strukturasida sezilarli o‘zgarishlar sodir bo‘lmadi. Biroq shu q. y. n. tili davrida gap strukturasida namoyon bo‘layotgan o‘zgarish q. yu. n. tili davriga kelib o‘z ifodasini topadi.
1). masalan q. yu. n. tili davrida mavjud bo‘lgan ikki sostavli gaplarning yoyilishi yanada kuchayadi;
2). q. yu. n. tilida mavjud bo‘lgan egasiz (sub’ektsiz) gap formasi u. yu. n. tili davriga kelib keskin qisqaradi, bunday gaplar tarkibida «ez» (es) kabi formal qo‘llanila boshlanadi, ya’ni shaxssiz gap strukturasi yuzaga keladi: mich hungert modeli o‘rniga mich hungert(es) paydo bo‘ladi;
3). so‘z tartibida ham ba’zi bir o‘zgarishlarni kuzatish mumkin, ayniqsa darak, so‘roq va undov gaplardagi so‘z tartibi bir-biridan farq qiluvchi belgilarga ega bo‘la boshlaydi.
Agarda qadimgi yuqori nemis tili davrida darak gaplar tarkibida kesimning birinchi o‘rinda turishi keng yoyilgan bo‘lsa, biroq bu jarayon o‘rta yuqori nemis tili davriga kelib ham o‘z mavqeyini saqlab qoladi va asta – sekinlik bilan birinchi o‘rinni «tho da» va «thar» ya’ni «dort» kabi ravishlar egallay boshlaydi.
Masalan: tho nam her skild indi sper. Da nahm er Schild und Lanze. Demak, shu asosda faqatgina darak gaplarda emas, balki so‘roq so‘zli so‘roq gaplarda ham kesim ikkinchi o‘ringa siljitiladi, ya’ni kesimning qonuniy joyi paydo bo‘la boshlaydi.
a). o‘rta yuqori nemis tilida qadimgi yuqori nemis tilidan misol qilib olganda so‘z tartibidagi o‘zgarishlar, so‘z strukturasidagi o‘zgarishlar uzoq vaqt mavqeyini saqlab qoladi jumladan, aniqlovchilarning aniqlanmish oldida qo‘shimchasiz qo‘llanishlari: