Mavzu: Son va ifoda tushunchasi. Sonli va harfiy ifoda. O’zgaruvchili qatnashgan ifoda

7  5 2  7 10  70

7  5  2  7  5 2  70

7 5 2  7  25  70
Bu qoidani mustahkamlash uchun o’quvchilar diqqatini darhol nollar bilan tugaydigan sonlarni beradigan eng sodda va qulay hisoblashlarga qaratilmoq lozim.

25 9  4 25 4 9  100  9  900

18 5 7 185 7
 90 7
 630

4514  452 7  45 2 7  90 7  630

Nollar bilan tugaydigan sonlarni ko’paytirganda nollarni hisobga olmay ko’paytma oxiriga ikkalasidagi nollarni qo’yish kerak.
Nol bilan tugaydigan sonlarni bo‘lishga doir misollar

360 : 45  360 : _9  5_  360 : 9 : 5  40 : 5  8

570 : 30  570 : _10  3_  570 :10 : 3  57 : 3 19
5400 : 900  5400 : _100 9_  5400 :100 : 9  54 : 9  6
Qoldiqli bo‘lishda “chamalash” usulidan foydalanish ham mumkin.
Masalan, 152 ni 40 ga bo‘lishda bo‘linmada bitta raqam bo‘lishi aniqlanganidan keyin bu raqamni “chamalash” bilan tanlanadi. 4 ni sinab ko‘ramiz 40  4 160 , 3 ni sinab ko‘ramiz 40  3 120 to‘g‘ri keladi.
Ushbuga ega bo‘lamiz:
152 : 40  3_qold.32_
Bo‘lishni sistemali ravishda ko‘paytirish bilan tekshira borish kerak.
31280 :80  _24000  7200  80_:80  300  90 1  391

2. 
   bosqich
   

Ikki xonali va uchxonali sonlarga ko’paytirish va bo’lish. Bu yerda asosiy qoida sonni yig’indiga ko’paytirishdir.
Oldingi sinflarda bu qoida tanish bo’lganligi uchun uni 2 va 3 xonali sonlarga analitik ravishda qo’llash mumkin.
Bir xonali 7*13; 8*14 kabi sonlarni ikki xonali sonlarga ko’paytirish og’zaki bajariladi.
Shundan keyin murakkabroq hollar qaratiladi.
Masalan:
9874  9870  4 9870  98 4
Bu yozma quyidagicha bajariladi.

3, 4, 5xonali sonlarni ikki

Xonali keyinroq 3 xonali sonlarga ko’paytirish ham shu tartibda bajariladi. Katta e’tibor oxirida nollar va o’rtalarida nollar bo’lgan sonlarni ko’paytirishni ham oldingi sinflardagidek bajarilishida qaratish lozim.
Ismli sonlarni ko’paytirish namunasini keltiramiz.