Mavzu. Siyosatshunoslik fani predmeti, maqsad va vazifalari

Liderning funksiyalari - uning faoliyatining bosh yo‘nalishlaridir. Ularning miqdori siyosiy tartibot, fuqarolik jamiyatining etukligi, aholi turmush darajasi ka­bi omillarga bog‘liq.

Adabiyotlarda liderlikning asosan quyidagi 6 funksiyasi ko‘rsatiladi:

1) Jamiyatni jipslashtirish va birlashtirish. Lider o‘zida va boshqa davlatlar bilan munosabatda milliy birlikni gavdalantirishi va namoyish qilishi, fuqarolarni umumiy maqsadlar va qadriyatlar yo‘lida birlashtirishi, Vatanga, davlatga, xalqqa xizmat qilishda o‘rnak bo‘lishi lozim.

2) Eng maqbul siyosiy qarorlarni ishlab chiqishi va qabul qilishi. Liderlar xatolar qilishdan kafolatlanmagan bo‘lsa ham, ko‘pincha yaxshi sa’y-harakatlar ko‘rsatmasa ham, baribir ijtimoiy vazifalarni hal qilishning eng ma’qul yo‘liii to­pa olishlik qobiliyatlari odatda ularning rahbarlik lavozimlarini egallashlarini oqlaydi.

3) Ijtimoiy hakamlik va patronajlik, qo‘riqchilik, omma­ni qonunsizlikdan, amaldorlarning o‘zboshimchaligidan himoya qilish, tartibot va qonunchilikni nazorat, rag‘batlantirish va jazolash choralari bilan saqlab turish.

4) Hokimning va ommaniig muloqot, siyosiy va hissiy aloqa kanallarini mustahkamlash va shu bilan fuqarolarning siyosiy rahbarlikdan begonalashuvining oldini olish. Ommaviy axborot vositalari, ayniqsa televidenie, shuningdek saylovchilar bilan o‘zaro uchrashuvlar va boshqa tadbirlar orqali prezidentlar va boshqa siyosiy rahbarlar xalq bilan bevosita aloqada bo‘lishi uchun keng imkoniyatlarga ega bo‘ladilar.

5) Yangilanish tashabbuskori bo‘lish, optimizm va ijtimoiy energiyani to‘plash, ommani siyosiy maqsadlarini amalga oshirishga safarbar qilish. Lider xalq an’analarini avaylab asrashi, o‘z vaqtida yangiliklarni ilg‘ay olishi, jamiyat taraqqiyotini ta’minlashi, xalqda ijtimoiy ideallar va g‘oyalarga ishonch uyg‘otish lozim.

6) Tizimni legitimlashtirish. Bu funksiya asosan totalitar jamiyat liderlariga xosdir. Siyosiy rejim tarixiy xalq an’analarida va demokratik tartiblarida o‘z-o‘zini oqlay olmaganida, u buni xarizmatik liderning alohida xususiyatlaridan izlashga harakat qiladi. Bunda liderlarning qobiliyatlari haddan tashqari bo‘rttiriladi.

Hozirgi dunyoda liderlik rivojlanishida beshta tendensiya shakllandi:

1. Milliy liderlar global muammolarni endilikda chetlab o‘ta olmaydilar. Ular o‘z ichki siyosatlarini umumjahon, global jarayonning bir qismi sifatida qarashlari lozim bo‘ladi;

2. Norasmiy liderlarning roli va ta’siri ortib borishi;

3. Liderlar faoliyati iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni hal qilishga ko‘proq jalb qilinyapti. Bu - lider faoliyati bilan bog‘liq ravishda u yoki bu millat turmush darajasining ortishida namoyon bo‘lyapti, o‘z navbatida bu faoliyat davomiyligi ham ortyapti.

4. Lider - qahramon va lider - anti-qahramon kabi siyosatchilarning paydo bo‘lishi ehtimoli kamayyapti.

5. Hokimiyatlar bo‘linishi va fuqarolik jamiyati chegaralarining kengayishi hisobiga siyosiy yetakchi hokimiyati ham cheklanyapti.

Har bir mamlakatda liderlarni etishtirib beruvchi kadrlar tayyorlash tizimi mavjud. U jamiyat siyosiy tizimi maqsadlari, siyosiy mafkura qadriyatlari bilan chambarchas bog‘liq. Shunga ko‘ra kadrlar tayyorlash tizimlarini uchga ajratish mumkin:

1. Liberal-demokratik tizim: Uning ikki qo‘rinishi mav­jud: g‘arbiy va Sharqiy.

2. Totalitar. Unda liderga, tizimga va mafkuraga sodiqlik alohida qadrlanadi.

3. Teokratik tizim. Diniy mafkura amal qiladigan mamlakatlarda mavjud.

Siyosiy liderning ijtimoiy ahamiyati to‘g‘ridan- to‘g‘ri siyosiy madaniyat darajasi va ommaning faolligi bilan bog‘liqdir. Faol siyosiy madaniyatning, barqaror demokratik an’analarning mavjudligi, davlat tomonidan nazorat qilinmaydigan fuqarolik jamiyati va siyosiy muholifatning borligi zaif liderlar uchun imkoniyatlarni kamaytiradi; turli xil o‘zboshimchalikning, hokimiyatni suiste’mol qilishning oldini oladi va shu bilan birga siyosatda indivi­dual qobiliyatlar va talantlarni namoyon qilishga keng yo‘l ochib beradi.