Mavzu: Selni hosil qiluvchi sabablar reja: suv-toshli sellar

Mavzuni o‘zIashtirish uchun zarur bo‘Igan tayanch 
so‘z va iboralar
1. Tabiiy ofat;
2. Yer silkinishi;
3. Epitsentr, giposentr;
4. Magnituda, ball;
5 Yer silkinishi belgilari;
6. Suv toshqini;
7. Kuchli shamol;
8 Yer silkinishiga chidamli inshootlar;
9 Yer silkinish oqibatlarini kamaytirish;
10. Yer surilishi;
11. Yer surilish belgilari;
12. Seysmoaktiv xarita;
97

13. Sellar;

14 Seysmoaktiv hududlar;
15. Mikroseysmoaktiv hududlar;
16. Tektonik yer silkinish;
17. Texnogen yer silkinish;
IB. Vulqoniy yer silkinish.
Mustahkamlash uchun savollar
1. Tabiiy ofatlaming bir-biridan farqi va umumiy xususiyatlarini tu- 
shuntiring.
2. Yer silkinishining turlari va kelib chiqish sabablari nimalardan 
iborat?
3. Yer silkinish o‘chog£ida qilinadigan eng asosiy vazifalar nima­
lardan iborat?
4. Suv toshqiniga sababchi omillami tushuntiring.
5. Yer surilishi, uni bildiruvchi birlamchi belgilar nimalardan ibo­
rat?
6. Kuchli shamol va uni keltiradigan talafotlari qanday?
98


TEXNOGEN TUSDAGI FAVQULODDA VAZIYATLAR VA 
ULARNING OQIBATLARI
Texnogen tusdagi favqulodda vaziyatlarga 7 xil ko‘rinishidagi falo- 
katlar kirib, ular 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
1998-yil 27-oktabrdagi 455-sonli qarorida “Texnogen, tabiiy va ekolo- 
gik tusdagi favqulodda vaziyatlar tasnifi”da ko‘rsatib o‘tilgan.
4.1 Gidrotexnik inshootlardagi avariyalar
M a’lumki, 0 ‘zbekiston Respublikasida hozirgi paytda 53 ta suv om- 
bori, daryo suvlarini iste’molchilarga taqsimlab beruvchi 150 dan ortiq 
suv to ‘g ‘onlari, 28122 km uzunlikdagi magistral kanallar va boshqa suv 
inshootlari mavjud. Bunday inshootlar har qanday favqulodda vaziyatlar 
yuz berganda (harbiy holatda ham, tinchlik davrida ham) katta xavf 
tug‘diradi. Gidrotexnika inshootlaming ayrimlari katta shaharlar vayirik 
aholi yashash joylari yaqinida joylashgan bo‘lib, yuqori darajadagi xavf-
li obyektlar hisoblanadi.
Gidrotexnik inshootlari, ko'rsatkichlariga ko‘ra har xil boiadi: