Mavzu: Rossiyaning iqtisodiy-geografik tavsifi Kirish. I. Rossiya federatsiyasiga umumiy geografik tavsif

I. Rossiya federatsiyasiga umumiy geografik tavsif.


1.1 Geografik o’rni va chegaralari.

Zamonaviy Rossiya davlati dunyo xaritasida faqat 1991 yilda paydo bo'ldi. Garchi uning davlatchiligining boshlanishi ancha oldinroq - o'n bir asr oldin paydo bo'lgan bo'lsa ham.

Zamonaviy Rossiya federal turdagi respublikadir. U hududi va aholisi jihatidan farq qiluvchi 85 sub'ektdan iborat. Rossiya ko'p millatli davlat bo'lib, unda ikki yuzdan ortiq millat vakillari yashaydi.
Mamlakat dunyodagi eng yirik neft, gaz, olmos, platina va titan eksportchisi hisoblanadi. Shuningdek, u ammiak, mineral o'g'itlar va qurol-yaroq ishlab chiqarish bo'yicha dunyoda etakchilardan biri hisoblanadi. RF sayyoramizning etakchi kosmik va yadroviy kuchlaridan biridir.

Rossiyaning geografik joylashuvining asosiy xususiyatlari qanday? Bu keyingi muhokama qilinadi.

Rossiyaning geografik holati: hududi, maydoni, ekstremal nuqtalari va aholisi
Mamlakat 17,1 million kvadrat metr maydonni egallaydi. km (hududi bo'yicha dunyoda birinchi o'rin). U g'arbda Qora va Boltiq dengizlari qirg'og'idan sharqda Bering bo'g'ozigacha o'n ming kilometrga cho'zilgan. Mamlakatning shimoldan sharqqa uzunligi 4000 km.
Rossiya hududining ekstremal nuqtalari quyidagicha (ularning barchasi quyidagi xaritada qizil an'anaviy belgilar bilan ko'rsatilgan):

• 
  shimoliy - Fligeli burni (Frants-Yozef o'lkasi ichida);
  
• 
  janubiy - Kichensuv tog'i yaqinida (Dog'istonda);
  
• 
  g'arbiy - Baltic Spit (Kaliningrad viloyatida);
  
• 
  sharqiy - Ratmanov oroli (Bering bo'g'ozida).
  

Rossiya to'g'ridan-to'g'ri 14 ta mustaqil davlat bilan, shuningdek qisman tan olingan ikkita davlat bilan (Abxaziya va Janubiy Osetiya) chegaradosh. Qiziqarli fakt: mamlakat hududining 75 foizga yaqini Osiyoda joylashgan, ammo ruslarning deyarli 80 foizi uning Evropa qismida yashaydi. Rossiyaning umumiy aholisi: taxminan 147 million kishi (2017 yil 1-yanvar holatiga).

Rossiyaning fizik-geografik holati
Rossiyaning butun hududi Yerning Shimoliy yarim sharida va deyarli barchasi (Chukotka avtonom okrugining kichik qismini hisobga olmaganda) - Sharqiy yarim sharda joylashgan. Shtat Evrosiyoning shimoliy va markaziy qismida joylashgan va Osiyoning deyarli 30 foizini egallaydi.
Shimoldan Rossiya qirg'oqlarini Shimoliy Muz okeanining dengizlari, sharqida esa Tinch okeani yuvib turadi. G'arbiy qismida, u Atlantika okeanining havzasiga tegishli bo'lgan Qora dengizga kirish imkoniyatiga ega. Mamlakat dunyodagi barcha mamlakatlar orasida eng uzun qirg'oqqa ega - 37 ming kilometrdan ortiq. Bu Rossiyaning fizik-geografik pozitsiyasining asosiy xususiyatlari.
Boylik va xilma-xillik jihatidan mamlakat ulkan tabiiy resurs salohiyatiga ega. Uning keng maydonlari neft va gaz, temir rudasi, titan, qalay, nikel, mis, uran, oltin va olmoslarga boy. Rossiyada ulkan suv va o'rmon resurslari mavjud. Xususan, uning maydonining 45 foizga yaqini o'rmon bilan qoplangan.






Rossiyaning jismoniy va geografik holatining boshqa muhim xususiyatlarini ta'kidlash kerak. Shunday qilib, mamlakatning aksariyat qismi shimoliy kenglikning 60 darajasidan shimolda, abadiy muzli zonada joylashgan. Va bu qiyin tabiiy-iqlim sharoitida millionlab odamlar yashashga majbur. Bularning barchasi, albatta, rus xalqining hayoti, madaniyati va an'analarida iz qoldirdi.
Rossiya xavfli fermerlik deb ataladigan sohada. Bu shuni anglatadiki, qishloq xo'jaligining aksariyat qismida muvaffaqiyatli rivojlanishi qiyin yoki mumkin emas. Shunday qilib, agar mamlakatning shimoliy hududlarida issiqlik etarli bo'lmasa, janubiy viloyatlarda, aksincha, namlik tanqisligi mavjud. Rossiyaning geografik joylashuvining ushbu xususiyatlari, davlatning subsidiyalariga juda muhtoj bo'lgan iqtisodiyotining agrosanoat sohasiga ta'sir qiladi.
Mamlakatning iqtisodiy va geografik joylashuvining tarkibiy qismlari va darajalari
Mamlakat yoki mintaqaning iqtisodiy-geografik pozitsiyasi (EGP) deganda ayrim korxonalar, aholi punktlari va hududlarning mamlakat tashqarisida joylashgan va unga kuchli ta'sir ko'rsatadigan ob'ektlar bilan aloqalari va aloqalarining yig'indisi tushuniladi.
Olimlar EGP ning quyidagi tarkibiy qismlarini ajratib ko'rsatmoqdalar:

• 
  transport;
  
• 
  sanoat;
  
• 
  agrogeografik;
  
• 
  demografik;
  
• 
  dam olish;
  
• 
  bozor (savdo bozorlariga nisbatan pozitsiya).
  

Mamlakat yoki mintaqaning EGP ko'rsatkichi uch xil darajada baholanadi: mikro, mezo va makro darajalar. Keyinchalik, biz Rossiyaning makro pozitsiyasini umuman atrofdagi dunyoga nisbatan baholaymiz.
Rossiyaning iqtisodiy va geografik pozitsiyasining xususiyatlari, o'zgarishlari
Hududning kattaligi Rossiya Federatsiyasining iqtisodiy va geografik pozitsiyasining eng muhim xususiyati va foydasi bo'lib, u bilan ko'plab istiqbollar mavjud.Bu mamlakatga malakali mehnat taqsimotini ta'minlashga, ishlab chiqarish kuchlarini oqilona taqsimlashga va hokazolarga imkon beradi. Rossiya Evrosiyoning o'n to'rt mamlakati bilan chegaradosh, ular orasida Xitoy, Ukraina va Qozog'istonning kuchli xomashyo bazalari mavjud. Ko'p sonli transport koridorlari G'arbiy va Markaziy Evropa davlatlari bilan yaqin hamkorlikni ta'minlaydi.
Bular, ehtimol, Rossiyaning iqtisodiy xarakterdagi geografik pozitsiyasining asosiy xususiyatlari. So'nggi o'n yilliklarda u qanday o'zgargan? Va u o'zgarganmi?

SSSR qulaganidan keyin mamlakatning iqtisodiy va geografik holati sezilarli darajada yomonlashdi. Va eng avvalo transport. Axir, 1990-yillarning boshlarida Rossiyaning Qora va Boltiq dengizining strategik ahamiyatga ega suvlariga kirishi sezilarli darajada cheklangan edi va mamlakatning o'zi Evropaning yuqori darajada rivojlangan davlatlaridan bir necha yuz kilometr uzoqlikda edi. Bundan tashqari, Rossiya ko'plab an'anaviy savdo bozorlarini yo'qotdi.

Rossiyaning geosiyosiy pozitsiyasi
Geosiyosiy pozitsiya - bu mamlakatning jahon siyosiy arenasidagi o'rni, boshqa davlatlar bilan aloqalari. Umuman olganda, Rossiyada Evrosiyo va sayyoraning ko'plab mamlakatlari bilan iqtisodiy, siyosiy, harbiy, ilmiy va madaniy hamkorlik uchun keng imkoniyatlar mavjud.
Biroq, bu aloqalar barcha davlatlar bilan yaxshi darajada rivojlanmayapti. Shunday qilib, so'nggi yillarda Rossiyaning bir qator Sovet Ittifoqining yaqin ittifoqchilari bo'lgan NATOning bir qator davlatlari - Chexiya, Ruminiya, Polsha bilan aloqalari ancha yomonlashdi. Aytgancha, bu haqiqat Rossiya Federatsiyasining yangi asrdagi eng yirik geosiyosiy mag'lubiyati deb ataladi.
Rossiyaning bir qator postsovet davlatlari bilan munosabatlari murakkab va ancha keskin bo'lib qolmoqda: Ukraina, Gruziya, Moldova va Boltiqbo'yi mamlakatlari. Mamlakatning geosiyosiy mavqei 2014 yilda Qrim yarim orolining (xususan, Qora dengiz mintaqasida) anneksiyasi bilan sezilarli darajada o'zgardi.
Yigirmanchi asrda Rossiyaning geosiyosiy pozitsiyasining o'zgarishi
Agar biz yigirmanchi asrni nazarda tutadigan bo'lsak, unda Evropa va jahon siyosiy maydonidagi kuchlarning eng aniq o'zgarishi 1991 yilda sodir bo'lgan. SSSRning qudratli davlatining qulashi Rossiyaning geosiyosiy pozitsiyasida bir qator tub o'zgarishlarga olib keldi:

• 
  Rossiyaning perimetri bo'ylab o'ndan ortiq yosh va mustaqil davlatlar paydo bo'ldi, ular bilan yangi turdagi munosabatlarni o'rnatish zarur edi;
  
• 
  Sovet harbiy ishtiroki Sharqiy va Markaziy Evropaning bir qator mamlakatlarida nihoyat yo'q qilindi;
  
• 
  Rossiya ancha muammoli va himoyasiz anklavni oldi - Kaliningrad viloyati;
  
• 
  NATO harbiy bloki asta-sekin to'g'ridan-to'g'ri Rossiya Federatsiyasi chegaralariga yaqinlashdi.
  

Shu bilan birga, so'nggi o'n yilliklarda Rossiya va Germaniya, Xitoy, Yaponiya va Hindiston o'rtasida juda mustahkam va o'zaro manfaatli aloqalar o'rnatildi.
Rossiya ulkan inson va tabiiy resurs salohiyatiga ega bo'lgan ulkan hududni egallaydi. Bugungi kunda bu sayyoradagi eng yirik davlat va global arenadagi muhim o'yinchi. Rossiyaning geografik pozitsiyasining eng muhim xususiyatlarini aniqlash mumkin, bu erda:

1. 
   Ishg'ol qilingan makonning kengligi va chegaralarning ulkan uzunligi.
   
2. 
   Tabiiy muhit va manbalarning ajoyib xilma-xilligi.
   
3. 
   Joylashtirishning mozaikasi (notekisligi) va hududning iqtisodiy rivojlanishi.
   
4. 
   Turli qo'shni davlatlar, shu jumladan zamonaviy dunyoning etakchi iqtisodiyotlari bilan savdo, harbiy va siyosiy hamkorlik uchun keng imkoniyatlar.
   
5. 
   So'nggi o'n yilliklarda mamlakatning geosiyosiy pozitsiyasining beqarorligi va beqarorligi.
   

Rossiyaning geografik pozitsiyasining o'ziga xos xususiyatlari juda foydali. Ammo ushbu imtiyozlardan (tabiiy, iqtisodiy, strategik va geosiyosiy) qanday qilib to'g'ri va oqilona foydalanishni o'rganish, ularni mamlakat qudrati va fuqarolari farovonligini oshirishga yo'naltirish zarur.
Maydoni -17075 ming km²
Axolisi- 141,9 mln kishi (2008 yil, iyul)
Poytaxti - Moskva
(Axolisi - 9,0 mln. kishi, 2007 yil.)
Rossiya Federasiyasi (Rossiya Federatsiyasi) Yevrosiyo materigining shimoliy qismida joylashgan davlat. Rossiya xududining 1/3 qismi Yevropa (Sharqiy Yevropa tekisligi, Ural, Shimoliy Kavkaz) va 2/3 qismi Osiyoga (Sibir va Uzoq; Sharq) to`gri keladi. Rossiya xududi jihatidan dunyodagi eng katta mamlakat (AQSH, Kanada va Xitoy kabi mamlakatlar xududidan 1,8 marta kat­ta). Shimoldan janubga 4 ming km va garbdan sharkda 9 ming km ga cho`zilgan. Rossiya chegaralarining umumiy uzunligi 59,96 ming km (shundan dengiz chegaralari 40,0 ming km, quruqlik chegaralari 19961 km) bo`lib, shimol va shimoli-sharqda dengiz chegaralari 12 dengiz mili (22,7 km) va materik, orollar qirg`oqlaridan 200 milli (370 km atrofida) dengiz ikti­sodiy mintakasiga tugri keladi. Rossiya Sharqiy yarim sharda joylashgan bo`lsada, Vrangel orolining bir qismi va Chukotka yarim oroli G`arbiy yarim shardadir. Sharqdan g`arbga tomon 11 ta soat mintaqasini egallaydi va dunyodagi bironta mamlakat bunday geografik holatga ega emas.

2.