Mavzu: Rentgen nurlari va uning tarkibiy tuzilishini о’rganish

YORUG’LIKNI QUTBLANISHI
Yorug’likning elektromagnit nazariyasiga ko’ra Yorug’lik to’lqinlari ko’ndalang to’lqinlardir. SHu sababli Yorug’lik to’lqinining elektr   va magnit   vektorlari nur yo’nalishiga nisbatan har xil orientatsiyada bo’lishi mumkin. Optikada bunday Yorug’likni tabiiy Yorug’lik deyiladi. Lekin Yorug’lik to’lqinida tebranishlar yo’nalishi biror tarzda tartiblangan bo’lishi ham mumkin. Bunday Yorug’likni qutblangan Yorug’lik deyiladi. Agar Yorug’lik vektorining tebranishlari faqat bitta tekislikda yuz berayotgan bo’lsa, bunday Yorug’likni yassi Yorug’lik deb ataladi. Bunda   vektor tebranadigan tekislikni tebranish tekisligi deyiladi. Unga tik bo’lgan   vektor tebranadigan tekislikka qutblanish tekisligi deyiladi. YAssi qutblangan Yorug’likni tabiiy Yorug’likdan qutblagich yoki polyarizatorlar deb ataluvchi asboblar yordamida hosil kilinadi. Qutblagichga, ya’ni polyarizatorga misol qilib maxsus qirqilgan turmalin kristalini ko’rsatish mumkin. Hosil kilingan qutblangan Yorug’likni analizatorlar deb ataluvchi asboblar yordamida tekshiriladi.
Ikki qutblovchi asbobdan o’tgan Yorug’lik intensivligi J, shu asboblar tekisliklari orasidagi   burchakning kosinusi kvadratiga proporsional bo’ladi:

. (4.1)
Bu qonunni Malyus qonuni deyiladi.
Tajribalar shuni ko’rsatadiki, Yorug’lik qaytganda va singanda ham qutblanar ekan. Yorug’lik qaytganda shunday   burchak bor-ki, uning uchun

 (4.2)
bajarilsa, qaytgan Yorug’lik to’la qutblangan bo’ladi. Bu ifodada  ikki muhitning nisbiy sindirish ko’rsatkichi. Bu qonunni Bryuster qonuni deyiladi. To’liq qutblanish  burchagida qaytgan va singan nurlar o’zaro to’g’ri burchak tashqil etadilar.
Bryuster qonuni elektr tokini o’tkazuvchi metallardan Yorug’lik nur qaytganda bajarilmaydi. Buqonun Yorug’lik dielektriklardan qaytgandagina bajariladi.


GEOMETRIK OPTIKA TUSHUNCHALARI
Yorug’lik to’lqinlari tarqalganda Poyting vektori yo’nalishi bo’yicha tarqaladi. Bu yo’nalishni odatda Yorug’lik nuri deb ataladi. SHu Yorug’lik nuri haqidagi tushunchaga asoslanib ko’p optik hodisalarni ko’rib chiqish mumkin. Optikaning bu tushunchaga asoslangan bo’limi geometrik optika deyiladi. Geometrik optika prinsiplari asosida linzalar, ko’zgulardan to’zilgan optik asboblarda nurning yo’li matematik ravishda hisoblanadi. Misol sifatida yupqa linzada tasvirni yasash va uni fokus masofasini keltiramiz:

(5.1)
bu yerda F – fokus masofasi, a₁ va a₂ – optik markazdan buyumgacha va tasvirgacha bo’lgan masofalar.
Linzalar uchun linzaning optik kuchi D tushunchasi kiirtilgan. Linzaning optik kuchi (havoda)