Mavzu. Relatsion algebra. Munosabatlar ustida amallar. Dekart kopaytmasi amali. Tanlash amali. Nusxalash amali. Bolish amali. Tutashish amali. Yarim tutashish amali. Ekvivalentlik bo`yicha tutashish amali. Ɵ tutashish amali reja

relyatsion hisoblash deyiladi. Relyatsion hisoblash predikatlarni hisoblashga asoslangan bo‘lib ifodalarni yozishga mo‘ljallangan qiodalar to‘plamidan iboratdir. Ular yordamida biz mavjud munosabatlardan yangi munosabatlar yaratishni ta’minlaymiz. Bunday ifodaalrni yozishda solishtirish amallari, mantiqiy amallar va mavjudlik kvanteri va umumiylik kvanteri ishlatiladi. Hozirgi paytda relyatsion MBBT ni taraqqiyotida yangitil QBE tili ishlamoqda. Bu tilda relyatsion algebra va relyatsion hisoblashlarda ko‘zda tutilmagan bir qpncha imkoniyatlar kirgan. Bu tilni hususiyati shundan iboratki, u terminallarda ishlashga muljallangan. So‘rovlarni yaratish uchun maxsus ekran redaktoridan , munosabat va redaktorlaridan foydalanamiz. QBE tilida foydalanuvchi o‘zi olishini mo‘ljallagan natijani so‘rov ko‘rinishida tasvirlaydi va MBBT uni kerakli amallar ketma – ketligiga aylantirib beradi.

Ma’lumot modelini rivojlanish konsepsiyasi 5 ta bosqichni ko‘rsatishi mumkin:

 

1.     60- yillarning 2 – yarmida, bunda asosan ierarxik modellarga e’tibor berilgan;

2.     70- yillarni 1 – yarmi, tarmoqli modellar;

3.     70- yillarning 2 – yarmi, relyatsion modellar;

4.     80- yillarning 1 – yarmi, semantik modellar;

5.     80- yillarning 2 – yarmi, ob’ektga mo‘ljallangan sistema.

Xulosa:
Relyatsion ma’lumotlar modelini xususiyatlaridan biri ma’lumotlarni qayta ishlashni relyatsion algebra operatorlari (amallari) yordamida amalga oshirishdir. Relyatsion algebrada kuyidagi 8 ta operator keng ishlatiladi.

Relyatsion MB munosabatlarida strukturali va semantik axborotlar saqlanishi mumkin. Strukturaviy axborotlarni biz munosabat sxemalar yordamida bilamiz.

Relyatsion MB da axborotlarni ortiqchaligini normallashtirish yo‘li bilan kamaytiriladi. Jadvallar ustida har xil amallar bajarish mumkin. Bu amallarni tartiblab ishlab chiqqan odam Kodd.

Munosabatlar ustida amalni bajarish uchun ishlatiladigan tillarni ikki sinfga ajratishimiz mumkinligini bildik.

Relyatsion MBBT da ma’lumotlar bilan ishlash uchun ancha-muncha tillar yaratilgan ekan . Ba’zi hollarda bu tillarni ma’lumotlarni qism tillari deb atalar ekan.

Relyatsion algebra amallarini opperandlari sifatida doimiy yoki o‘zgarmas va o‘zgaruvchan munosabatlar ishlatiladi. Relyatsion algebrada 5ta amal ishlatiladi, bu amallarni yuqorida korsatib va aloxida toxtalib otganman.

Relyatsion MBBT da ma’lumotlar bilan ishlashda ishlatiladigan 2ta katta gurux tillari relyatsion hisoblash deyiladi. Relyatsion hisoblash predikatlarni hisoblashga asoslangan bo‘lib ifodalarni yozishga mo‘ljallangan qiodalar to‘plamidan iboratdir. Ular yordamida biz mavjud munosabatlardan yangi munosabatlar yaratishni ta’minlaymiz. Bunday ifodalarni yozishda solishtirish amallari, mantiqiy amallar va mavjudlik kvanteri va umumiylik kvanteri ishlatiladi. Hozirgi paytda relyatsion MBBT ni taraqqiyotida yangi til QBE tili ishlamoqda. Bu tilda relyatsion algebra va relyatsion hisoblashlarda ko‘zda tutilmagan bir qancha imkoniyatlar kirgan. Bu tilni hususiyati shundan iboratki, u terminallarda ishlashga muljallangan. So‘rovlarni yaratish uchun maxsus ekran redaktoridan , munosabat va redaktorlaridan foydalanamiz. QBE tilida foydalanuvchi o‘zi olishini mo‘ljallagan natijani so‘rov ko‘rinishida tasvirlaydi va MBBT uni kerakli amallar ketma – ketligiga aylantirib beradi.

Internet resurslar :

1. www. Ziyonеt.uz

2. www.library.tuit.uz

3. www.intuit.ru

4. http://www.w3schools.com

5. http://www.sql-tutorial.ru

6. http://pitbooks.ru

7. http://www.torrеntino.ru